Akdeniz bölgesinin yüzey şekilleri ve özellikleri nelerdir? Akdeniz Bölgesi yerşekilleri, dağları, ovaları, ırmakları hakkında bilgi
Akdeniz Bölgesi Yüzey Şekilleri ve Özellikleri
Akdeniz Bölgesi’nin dağlık ve oldukça engebeli bir yapısı vardır. Bölge dağlarını oluşturan Toros sistemi, Anadolu’nun kuzeyinde yer alan dağlardan daha kıvrımlı ve daha kavisli bir yapıdadır. Alp sisteminin Anadolu’daki uzantısı olan Toros Dağları, öteki kollarıyla birlikte bu sistemin iç ve dış yaylarını oluşturur. Bölgede bu dağların iç yayları yer alır ve Orta Toroslar olarak adlandırılır.
Çukurova’nın kuzeyinde Taşeli Yarımadası ile Uzunyayla arasında uzanan bu dağlar, birçok yerde 3.000 metreyi aşar. Bolkar Dağları içerisinde Gavur Dağı (3.337 m), Aydos Dağı (3.480 m), Bozoğlan Dağı (3.134 m), Meydan Dağı (3.132 m) yüksekliktedir. Alaadağlar içinde Torosan Dağı (3.374 m), Demirkazık Dağı (3.756 m), Lorut Dağı (3.588 m), Aladağ (3.333 m) yüksekliğe ulaşır. Kuzeydoğuya doğru gidildikçe 2.000 m’yi aşan tepeleriyle Tahtalı ve Binboğa dağları uzanır. Orta Toroslar, Gülek Boğazı ile kuzey-güney bölgeleri arasında geçit verir. Dar ve dik yamaçları olan bu geçit 30 km uzunluğundadır.
İkinci geçit Çakıt Boğazı’dır. Gülek Boğazı’nın 15 km doğusunda Çakıt Suyu’nun vadi tabanında yer alan geçit, Çiftehan ve Hacıkırı istasyonları arasındadır. Toros Dağları’nın batı uzantıları, Antalya Körfezi’nin iki yanında yer alır. Teke Yarımadası ile İçel Bölgesi’nde devam eden bu dağlar kırıklı, kıvrımlı bir yapı gösterir. Teke yöresi dağları üzerindeki Akdağ (3.014 m), Yumru (2.760 m), Pancarlı (2.042 m), Elmalı (2.490 m), Kuhu (2.409 m), Tahtalı (2.366 m) dağlarının yükseltileri genelde 2.300 m’yi aşar.
Dağları
Yapıları kalkerli olan bu dağlar, Akdeniz üzerinden gelen hava akımlarının etkisiyle bol yağış alır. İrili ufaklı çanaklarda Avlan, Gördes ve Söğüt gölleri bulunur. Körfezin doğusunda Göller Bölgesi’ne doğru Göksu Irmağı’nın iki kolu arasında Beyşehir Gölü’ne kadar uzanan bu dağlar zor geçit verir. En önemli geçit Beyşehir’i Akseki üzerinden Akdeniz’e bağlayan dolambaçlı yoldur. Toroslar gibi bu dağların yapısı da kalkerlidir. Yeterli düzeyde yağış almaları ve çok geniş bir alana yayılmaları nedeniyle düden, obruk, mağara, yeraltı dereleri, su yutan delikler, gür kaynaklar gibi karstik şekiller boldur.
Dağlarda yükseklikleri 2.000 m’yi aşan çok sayıda tepe bulunur. Katran Dağı (Kulübe Tepe 2.378 m),Göldağ (2.892 m), Geyik Dağları, Büyük Gözet Dağı Tepesi (2.403 m) bunların başlıcalarıdır. Bölgenin doğusunda Torosların dış yay uzantısı olan Nur Dağları (Amamos) yer alır. Kahramanmaraş yakınlarındaki Ahır Dağı’ndan İskenderun Körfezi’nin doğu kıyısındaki Akıncı Burnu’na kadar uzanan bu dağların yükseklikleri 1.500-2.000 m arasında değişir (Dazdağ 2.240 m). Nur Dağları dik yamaçlı olmasına karşın pek çok yerde geçit verir. En önemli geçit, İskenderun’u Antakya’ya bağlayan Belen Geçidi’dir.
Ovaları
Akdeniz Bölgesi’nde kıvrımlı temelden oluşmuş dağlar ve örtü katmanlarının oluşturduğu vadilerle yarılmış yüksek yaylalar geniş yer tutmakla birlikte çeşitli ovalar da göze çarpar. Bu ovaların çoğu tektonik kökenli çukur alanların alüvyon yığılmasıyla dolmasından oluşmuş birikim ovalarıdır. Bunların en geniş ve eksiksiz örneği Adana Ovası’dır. Adana Ovası, Yukarıova ve Çukurova olarak iki bölüme ayrılır. Yukarıova’nın denizle ilişkisi olmamasına karşın, Çukurova denize uzanan bir delta ovası görünümündedir. Bu ovalardan daha küçük bir delta ovası da Göksu ağzındadır. Bölgede birikim olayının henüz tamamlanmadığı birtakım ovalar da vardır. Ortasında göllerin bulunduğu bu tür ovaların başında Amik Gölü çevresinde genişleyen Hatay Ovası gelir. Göller yöresinde de bu türden ovalar görülür.
Bunların dışında bir kıyı ovası olan Antakya Ovası, batı bölümünde kireç tortullarının oluşturduğu yığılma nedeniyle basamaklı bir yaylayı andırır. Akdeniz Bölgesi’nde ırmaklar, yüzey şekillerine bağlı olarak kaynakları, yataklarının engebelerle dolu olması ve eğimleri nedeniyle aşındırma, sürükleme ve biriktirme özellikleri yoğun sulardır. Asi Irmağı dışında bölgedeki tüm suların kaynağı ülkemiz toprakları içindedir.
Başlıca ırmaklar
Ceyhan, Seyhan, Asi, Göksu, Köprü, Manavgat, Aksu, Tarsus, Tokluca Alakır, Düden. Uzunyayla’nın güneyinden doğan 509 km uzunluğundaki Ceyhan Irmağı İskenderun Körfezi’ne dökülür, Dezmir Dağı’ndan doğan, ovada büklümler oluşturarak Deliburun’da denize dökülen 560 km uzunluğundaki Seyhan Irmağı, Akdeniz’e dökülen ırmakların en büyüğü ve en uzunudur. Kaynağı Lübnan’da olan Asi Irmağı ise Hatay İli topraklarından Akdeniz’e dökülür. Irmağın tüm uzunluğu 380 km, Türkiye içindeki uzunluğu 97 km’dir. Kartal Dağı’ndan doğan Göksu Irmağı (308 km) Silifke’nin doğusundan Akdeniz’e dökülür. Beyşehir ve Eğridir Gölleri arasındaki yükseklerden doğan Köprü Irmağı (156 km) ve kaynağını Akdağ’ dan alan Manavgat Çayı (93 km), Manavgat Çağlayanı’nı oluşturarak Akdeniz’e dökülür.
Kaynağını Bolkar Dağları’ndan alan Tarsus Çayı’nın uzunluğu 106 km, Tokluca Çayı’nın 65 km’ dir. Düden Çayı’nın yerüstünde görülen bölümü yaklaşık 15 km’dir ve Antalya’nın kıyı yarlarından 20-25 m yükseklikten çağlayan oluşturarak Akdeniz’e dökülür. Kaynağını Bey Dağları’nın kuzey bölümünden alan Alakır Çayı’nın uzunluğu ise 60 km’dir. Akdeniz Bölgesi’nde göllerin çoğu tektonik göller sınıfına girer. Ayrıca bölgede volkanik, buzul ve karstik göller de yer alır.
Başlıca göller
Beyşehir, Eğridir, Acı, Burdur, Amik, Göl-hisar, Karataş, Yarışlı, Salda, Avlan, Söğüt. Beyşehir Gölü’nün denizden yüksekliği 1.121 m, yüzölçümü 656 km2; Eğridir Gölü’nün denizden yüksekliği 916 m, yüzölçümü 468 km2; Acı Göl’ün denizden yüksekliği 836 m, yüzölçümü 153 km2; Burdur Gölü’nün denizden yüksekliği 854 m, yüzölçümü 200 km2; Amik Gölü’nün denizden yüksekliği 81 m, yüzölçümü 60 km2; Gölhisar Gölü’nün denizden yüksekliği 1.000 m, yüzölçümü 8 km2; Karataş Gölü’nün denizden yüksekliği 1.043 m, yüzölçümü 6 km2; Yarışlı Gölü’nün denizden yüksekliği 1.139 m, yüzölçümü 45 km2; Avlan Gölü’ nün denizden yüksekliği 1.024 m, yüzölçümü 8 km2; Söğütlü Gölü’nün denizden yüksekliği 345 m, yüzölçümü 40 km2‘dir.
