Allah’ın özü ve nitelikleri ile ilgili bilgiler. islam inanışında Allah’ın nitelikleri nelerdir?
Allah’ın nitelikleri (sıfatı ilahiye) İslâm bilimlerinden “kelâm”a göre ikiye ayrılır: Sıfatı Selbiye, Sıfatı Sübutiye.
Sıfatı Selbiye, Allah’a yakıştırılmaması gereken, olumsuz niteliklerin ortadan kaldırılmasıyla bulunur. Başlangıcı olmak, sonu olmak, başkasına benzemek, başkasıyla var olmak, ortağı olmak gibi olumsuz niteliklerin ortadan kaldırılmasıyla bulunan, nitelikler şunlardır: Başlangıçsızlık (Kıdem), sonsuzluk (Bekaa), hiçbir şeye benzememek (Muhalefetün-lilhavadis), kendisiyle var olma (Kıyam-ı bizzâtihî), tek olma (Vahdaniyet).
Sıfatı Sübutiye denilen Allah’ın kendi kişiliğine özgü nitelikleri de şunlardır. Diri olma (Hayat), her şeyi bilme (İlim), her şeyi yapabilme (İrade), yapabilmeye sonsuz gücü yetme (Kudret), her şeyi işitme (Semi), her şeyi görme (Basar), kendine özgü söyleş (Kelâm), yaratabilme ve yok edebilme (Tekvin).
Allah’a yakıştırılan nitelikler ve bu niteliklerin kavranması ve yorumu üzerine yapılan tartışmalar Kuran ve Sünnet dışındaki felsefe ve siyaset görüşlerinde ayrılıklar doğurdu. Temel görüş ayrılığı Allah’ın özü (Zat) ile “nitelikleri” nin (sıfatlarının) birbirinden ayrılıp ayrılmayacağı konusundaydı. Allah’ın zatı ile sıfatının birbirinden ayrılmayacağı, Allah’ın varlığında bu ikisinin birliğe ulaştığı, ayrılmaz bir bütünlük oluşturduğu görüşünü savunanlar “ehli sünnet” adını alırlar: Selefi, Eşari, Matudiriye, Hanefi, Maliki, Şafii, Hanbeli mezhepleri, Allah’ın özü ile niteliklerinin ayrılığına, niteliğin özden bağımsızlığına inananlar Mutezile ya da Akliyyun diye anılırlar.
Vasiliye, Cahiziye, Nizamiye, Caferiye vb gibi 20’ye yakın felsefe görüşünü kapsayan bu görüş, alın yazısını da kabul etmez. Eylemin Allah’ın değil, insanın elinde olduğuna inanır. Mutezile, akıl yoluyla en yüksek gerçeğe (Allah’a) varılabileceğine, Ehli Sünnet ise çoğunlukla Allah’ın özünün (Zatullah’ın) akılla kavranamayacağına inanır. Ehli Sünnete göre insanlar yalnız Allah’ın öğrettiği şeyleri kabul edip onlara inanmakla yükümlüdür. Bu iki felsefe görüşü yanında tasavvuf denilen üçüncü akım, Allah ile ilgili öz bilgimiz için doğa üstü bir temel olması gerektiğine inanır. Bunun için zikir, vecd gibi yollarla Allah’a ulaşılabileceğine ve onunla bütünleşilebileceğine inanırlar. Bu üç görüş Gazali’nin felsefesiyle birleşmiştir. Gazali “Allah’ın Adem’i kendi suretinde” yaratmasından yola çıkarak dünyada insan özünün bütünü olan Allah’a özlem duyduğunu ve onu aradığını söyler. Ayrıca insan kendi bedenine, Allah da evrene egemendir.
