Anadil Nedir?

Anadil ile ilgili genel bilgiler. Anadil nedir ne anlama gelir, özellikleri nelerdir? Dil aileleri arasındaki ilişki nasıldır?

Anadil, sözcükler yönünden benzerlik ya da yapı açısından ortak özellikler gösteren dil ailelerinin ve gruplarının (soydaş diller) kaynağı varsayılan dil.

Anadil üzerine yapılan varsayımlar birbirinden değişiktir: Başlangıçta var olduğu sanılan bilinmeyen bir anadil, göçlerle ve dış etkilerle başkalaşarak bugünkü dil ailelerini oluşturmuştur (monojenez/tek kökenlilik); ana dilden dört kaynak dil türemiş ve bu kaynak dillerin birbiriyle etkileşimi bugünkü dilleri oluşturmuştur (yafeditoloji).

Bugün konuşulan yaklaşık 4.000 dili tek bir dile bağlı görmek, elde yazılı kanıtlar da olmadığından oldukça güçtür. Ancak diller arasındaki ortak özellikler de gözardı edilemez. Bugün dünya nüfusunun yansının konuştuğu diller Hint-Ari dil ailesindendir. Bu diller arasındaki benzerlik iki sözcük temel alınarak örneklenebilir: ay ve gece.

Bu benzerliklere ilk kez 15. yüzyılda değinildi, ancak dillerin sistematik karşılaştırılması 18. yüzyıl sonlarında bir bilim dalı durumuna geldi. Birçok Avrupa dilinin Sanksiritçe ile yakınlıklan yüzünden ortak bir atadan doğdukları varsayımı ilk kez Kalküta’da (Hindistan) 1786’da Sir William Jones’ un (1746-1794) verdiği bir konferansta vurgulandı. Kutsal Kitap çevirileri ve eski yazılı kaynaklardan aranan kanıtlar 3500 yıl öncesinde de Hint-Ari dil ailesinin konuşulup yazıldığını saptadı. Amerikan Kızılderililerinin konuştuğu dillerin yazılı kaynaklarının bulunmayışı, 19. yüzyıldan sonra araştırma yönteminin değişmesine yol açtı. Dil kullanımının tanımlanması (lehçe-bilim) Jarcob Grimm (1785-1863) ve genç dilbilimcilerin desteğini gördü. Grimm, ortak atalardan doğan dillerin sözcüklerindeki farklılaşmaları oluşturan ses değişimlerinin oluşumlarını saptadı (çelik yasaları): Hint-Ari kökenli sözcüklerdeki bazı sessiz harfler Hıristiyanlığın başlangıcından yüzyıllarca önce, Germen dillerinde, değişime uğradı. “d”nin “t”, MgMnin “k” ya da “c”ye değişimi “duo” (Latince) Mtwee” (Flamanca), “two” (İngilizce); “ager” (Latince), “akker” (Flamanca), “acre” (İngilizce) sözcüklerinden görüldüğü gibi.

Antoine Meillet de (1866-1936) dünya dillerinin tek anadilden dallandığını varsayarak Türkçenin bağlı olduğu Ural-Altay dil ailesiyle Hind-Ari dilleri arasında soy yakınlığında savundu. Günümüzde, dilciler bu varsayımlar yerine dillerin bugünkü durumlarıyla uğraştılar. Ancak Türkçe gibi Ural-Altay dil grubundan bir dildeki sözcükle Baskça gibi hiçbir dil ailesine bağlanamayan bir dildeki sözcüğün benzerliği bile anadil varsayımının varlığını desteklemektedir.