Ülkeler Rehberi Arjantin – Arjantin ile ilgili bilgi, başkenti, ekonomisi, bayrağı, komşuları, coğrafi konumu hakkında bilgi
Kaynak: pixabay.com
Arjantin;
- Yüzölçümü: 2.766.889 km2.
- Başkent: Buenos Aires.
- Dil: İspanyolca (resmi dil), İtalyanca, Almanca.
- Din: Hristiyanlık (% 91 Katolik, % 2 Protestan), Müslüman ve Musevi.
- Para birimi: 1 Arjantin Pezosu= 100 Centavos.
- Başlıca kentler: Cordoba, Rosario, Mendoza, La Plata, Tucuman, Santa Fe, Salta, Bahia Blanca.
Güney Amerika’da devlettir. Güney Amerika Kıtası’nın güney ucunda, And Dağlan ile Atlas Okyanusu’nun arasında uzanan ülke; kuzeybatıdan Bolivya, kuzeydoğudan Paraguay, doğudan Brezilya, Uruguay ve Atlas Okyanusu; güney güneybatıdan Şili ile çevrilidir. Brezilya’dan sonra Güney Amerika’nın ikinci büyük ülkesi olan Arjantin, kuzeyde 22° güney enleminden, güneyde 55° güney enlemine kadar; 3.490 km boyunca uzanır. Ters bir üçgen biçimindeki ülkenin en geniş yeri, kuzeyde 27° güney enleminde. 1.396 km’dir. Kuzeydeki tropikal bölgelerden güneye inildikçe daralan Arjantin’in güney ucundaki genişliği 200 km’den azdır. Kuzeybatıda Gran Chaco ve Bolivya ile; kuzeydoğuda Pilcomayo, Parana ve Paraguay ırmakları Brezilya ile doğuda Uruguay Irmağı, Uruguay ile batıda ve güneyde And Dağları, Şili ile doğal sınırları oluşturur. Atlas Okyanusu’ndaki Malouines (Falkland), Güney Georgia, Güney Sandwich ve Güney Orkney Adaları, Arjantin’e en yalan kara parçalarıdır. Coğrafya konumu nedeniyle Arjantin dünyanın önemli ekonomi merkezlerinden uzaktadır.
Yüzey Şekilleri;
Yüzey şekillerinin, tropikal ormanlardan çöllere, dağlık bölgelerden büyük düzlüklere kadar çok büyük değişiklikleri gösteren ülke, dört doğal coğrafya bölgesine ayrılır: Batıda And Dağları, Kuzeyde Entre Rios ve Gran Chaco, Merkezde Pampalar ve Güneyde Patagonya.
Dağlar.
Yüzölçümün yaklaşık 1/3’ünü kaplayan And Dağları, ikinci ve üçüncü jeolojik dönemlerde yerkabuğundaki büyük çökme ve kıvrılmalar sonucu oluşmuştur. Yüksekliği 5.000-6.000 m arasında değişen Andlar, kuzeyden güneye doğru doğal yapı bakımından büyük değişiklikler gösterir. Bir bölümü kristalleşmiş kayaçlardan, bir bölümü de ikinci jeolojik dönemin tabakalaşmış kayalarından oluşan sıradağlar, çoğu yerde yüksek havzalara, Orta Andlar’daki gibi geniş ve yüksek alanlara bağlanır. Derin çukurlar ve girintili alçak havzalar ise sıradağları birbirinden ayırır. Çökmeler, yükselmeler ve püskürmelerle biçimlenmiş olan Andlar’da, günümüzde de sönmemiş yanardağlar vardır. Kuzey Andlar, aşınmış kümbet biçimindeki tepeleri ve yontuk düzlükleriyle büyük bir kütle görünümündedir. Atacama Tuzlası adı verilen bu yarı çorak yayla, bir bölümü Şili topraklarında kalan 4.000 m yükseklikte bir çöldür. Atacama Tuzlası’nda 5.000 m’yi aşan yükseltilerin yanı sıra kapalı çukurluklar (solare) da bulunur. Atacama’nın batısında yüksek yanardağlar (Lliullaillaco, 6.727 m), doğusunda ise kuzey-güney doğrultulu Jujuy, Salta ve Tucuman gibi dorukları aşınarak düzleşmiş sıradağlar ve hafif engebeler vardır. Dağların üzerindeki geçitler, dar aşınma kesiterinin oluştuğu alanlardadır.
Kaynak: pixabay.com
Orta Andlar’da çöl uzantısı, ana dağ sıralarıyla birleşip doğudaki ovalara açılır. Mendoza’nın batısında büyük buzullarla kaplı Aconcagua Dağı (6.958 m), Arjantin’in ve Güney Amerika Kıtası’nın en yüksek doruğudur. 27°-36° güney enlemleri arasında Andlar, iki sıra halinde uzanır. İçte, Mendoza’ya kadar uzanan dağ sırası kurak Pampa’nın önemli bir bölümünü kaplar. Andları Pampalardan ayıran Sierra de Cordoba (2.400 m) Andlar’dan inen sellerin süreklediği kayalarla kaplıdır. Aconcagua’nın güneyinde, dünyanın en yüksek demiryolu geçitlerinden biri olan Uspalata Geçidi (3.780 m), dağ dizisinin güney kesiminin sınırlar. 36° güney enleminden sonra daralan Güney Andlar, enine büyük kesitlerle parçalanır. Bu bölümde dördüncü jeolojik dönem buzullaşması çok etkili olmuştur. Buzullar, vadilerin (Nahuel Huapi, Buenos Aires, Viedma, Argentino) dışında, güneye doğru uzanır. 46° güney enleminde Andlar’ da buz takkeleri görülür. Buzullar, Şili kıyılarında fiyortları, doğuda buz göllerini oluşturmuştur. Güney Andlar’ın yükseltileri Tierra del Fuego’ya (Ateş Toprakları) doğru azalır.
Ovalar ve Yaylalar.
İkinci coğrafya bölgesi, ülkenin kuzeyinde Entre Rios ve Gran Chaco’yu içerir. Gran Chaco, Kuzeybatı Andları ile Parana ve Paraguay arasında kalan Bolivya, Brezilya ve Paraguay’a kadar uzanan 300 bin km2’lik geniş bir ovadır. Pampaların kuzey bölümü olarak da kabul edilen Gran Chaco çöküntü düzlüğünün yüzeyi, Andlar’dan inen sellerin sürüklediği kaya parçaları ve ırmak tortullarıyla kaplıdır. Batıdaki dağ eteklerinde 300 m olan yükseklik, doğu kenarlarında 100 m’ye iner. Entre Rios, Gran Chaco’nun güneydoğusunda Parana ve Uruguay arasında kalan bölgeyi içerir. Arjantin Metozopotamyası olarak da adlandırılan 210 bin km2’lik bu alan, Brezilya’dan uzanan uzun ve alçak sırtlarla bölünmüş bitek topraklı geniş, alüvyon ovalardır. Bölge, Entre Rios, Corrientes ve Misiones yönetim birimlerini içerir. Kıtanın en büyük çağlayanlarından biri olan İguaçu da, güney bölümü Pampalara benzeyen Entre Rios’tadır. Bölgenin kuzeydoğusunda, yüksekliğin 750 m’ye ulaştığı Misiones topraklarında, ovanın yerini gri ve bazalt kayaçlı alçak yaylalar alır. Corrientes bir geçiş bölgesidir. Üçüncü coğrafya bölgesini, ülkenin merkezi Pampalar oluşturur. 30° ve 40° güney enlemleri arasında 1.500 km boyunca uzanan 647.500 km2’lık bir alana yayılan Pampalar, Aşağı Parana ve Atlas Okyanusu kıyısından And Dağları’nın eteklerine kadar uzanır. Güney Amerika Kızılderililerince bozkır anlamında kullanılan Pampalar, dördüncü jeolojik dönem tortullarıyla kaplı ovalardır. Arjantin’in toplam alanının 1/4’ünü kaplayan bu yeşil ovalar, ırmak yataklarında kuruyup rüzgârla taşınmış verimli topraklarla kaplıdır.
Pampaların toprak katmanı, çoğunlukla içinde küçük bir taş parçası bulunmayacak kadar düzdür. Atlas Okyanusu kıyılarından batıya doğru 150 m’lik bir yüksekliğe ulaşmak için 300 km’ den fazla yol gitmek gerekir. Pampaların bu düzlüğü, güneyde Tandil ve Ventana sıradağları, batıda da Cordoba Sierreaları ile bozulur. Pampa toprağını oluşturan tortulların bir bölümü, buzul döneminden kalma rüzgârların biriktirdiği lös, bir bölümü de ırmaklar aracılığıyla taşınmış alüvyondur. Kalınlığı yer yer 300 m’yi bulun bir tortu yığını, dünyanın en verimli topraklarına dönüşmüştür. Büyük bölümü denizden 300 m yükseklikte olan Pampalar, yerey yapısı bakımından dört bölgeye ayrılır. Parana ve Salado ırmakları arasındaki kuzeydoğu kesiminin ince ve su çeken bir toprak yapısı vardır. Sola-do ırmakları arasındaki kuzeydoğu kesiminin ince ve su çeken bir toprak yapısı vardır.Solado Vadisi, yağışlı mevsimlerde bataklığa dönüşür. Orta Pampalar yarı bataklıktır; Güneybatı Pampalarda ise kireçli sert tabaka, suyun süzülmesine engel olduğu için toprak tuzludur. Pampa ovaları dümdüz gibi görünmekle birlikte, iç bölümlerde birçok yayvan çukurluklar vardır. Çukur alanların arasındaki bölümler otlaktır. Arjantin’in güneyindeki dördüncü coğrafya bölgesini Patagonya oluşturur. Colorado Irmağı’nın güneyindeki 40° güney enleminden başlayan Patagonya 1.500-4.700 m arasındaki And yüksekliklerinden Atlas Okyanusu kıyılarına doğru basamaklar biçiminde alçalıp yayılır. Yükseklik Atlas Okyanusu’na doğru 100-200 m’ye iner. Sayısız vadi ve derin boğazlarla kesilmiş olan Patagonya yaylaları, mesozoik ve tersiyer tortullarıyla oluşmuştur. Yer yer bazalt örtüleri görülür. Yüzölçümü 800 bin km2’ye yaklaşan Patagonya yaylaları kıyıda keskin uçlarla saçaklanır. Yüksek yaylalarla çevrili olan San Matias, San Jorge, Bahia Grande körfezleri, Tres Puntas Burnu ve Valdos Yarımadası, Patagonya’nın Atlas Okyanusu’ndaki uzantılarıdır.
Irmaklar ve Göller.
Arjantin’de en önemli ırmak havzası, Rio de La Plata’ dır. Brezilya, Uruguay, Paraguay ve Bolivya topraklarının da bulunduğu 4.414.000 km2’lik bu akarsu, Paraguay ırmaklarının yanı sıra, Andlar’dan inip doğu doğrultusunda akan önemli Arjantin ırmakları, Pilcomayo, Bermajo ve Salado da bulunur. Arjantin’in en büyük ırmağı olan Parana (3.200 km), La Plata Halici’ne dökülür. Güneyde Patagonya Bölgesi’nde Rio Colorado, Rio Negro ve Chubut ırmakları da Andlar’dan doğup geniş ve alçak vadilerle, yaylayı aşarak Atlas Okyanusu’ na dökülür. Daha güneyde Deseada, Chico ve Santa Cruz ırmakları yer alır. Az sayıdaki göllerin büyük bölümü, güneyde toplanmıştır. îç kesimdeki en önemli göl, Cordoba yakınlarında Chiquita Gölü’dür. Orta Andlar’da büyük Tuzlalar Gölü, deniz düzeyinden 1.500 m yüksektedir. Deniz düzeyinden 1.000 m yükseltide Patagonya Andları’ nda önemli göller Strobel, Buenos Aires, Nahuel Huapi, San Martin, Viedma ve Argentino gölleridir. Bu göllerin en belirgin özelliği, buzul gölleri olmalarıdır. Moreno Buzulu, Argentino Gölü’nün içine kadar sokulmuştur.
İklim;
Kuzey-güney doğrultusunda çok uzun bir alana yayılan Arjantin, bütünüyle ılıman iklim kuşağında yer almasına karşın, yükseklik farklarından kaynaklanan değişik iklim özellikleri gösterir. Kuzeyde Chaco Bölgesi’ nde sıcak ve tropikal iklim egemendir (ortalaması 13°C). Sıcak ve yağışlı geçen yaz aylarında Chaco 500-1.000 mm arasında yağış alır. And Bölgesi’nde de iklim, sıcak (yıllık ortalama sıcaklık 18°C) ve kuraktır (yağış tutarı 89 mm). Güneye doğru kışların serin geçtiği astropikal iklim kuşağına girilir. Yağışlı mevsimi, uzun süren kurak mevsim izler. Daha güneyde, Pampalarda ılıman kuşağın kara iklimi göze çarpar. Yağışlar, genellikle yaz aylarında düşer. Yıllık yağış ortalaması 600 mm dolayındadır. Kıyıdan içeri doğru girildikçe yağış azalır. Güneyde Patagonya’da ise iklim, serin ve kuraktır. Kıyılarda, güneyden kuzeye doğru yayılan Falkland Soğuk Su Akıntısı nedeniyle iklim kurak ve soğuktur. Yıllık ortalama sıcaklık 5.5°C, yağış tutarı 475 mm’dir.
Kaynak: pixabay.com
Bitki Örtüsü ve Hayvanlar;
Ormanlık alanların çok az yer tuttuğu ülkede, toprakların büyük bir bölümü bozkırlarla kaplıdır. Ülkenin kuzey ve orta bölümlerindeki bozkırlarda otsu bitkiler, güneyde çöl bitkileri yetişir. Ormanlar, kuzeydoğu, kuzeybatı ve Güney Andları’nın göller bölgesinde uzanır.Kuzeyde Misiones ve Tucuman bölgelerinde astropikal ormanlara rastlanır. Irmak kenarlarında quebracho adı verilen Arjantine özgü bir ağaç türü yetişir. Tucuman Andları’nın doğu yamaçları bambu ağaçlarıyla örtülüdür. Chaco Bölgesi’nde ormanlar ve savanlar karışıktır. Orta Andlar’da ağaçsı bitkiler, fundalıklar, küçük yapraklı ve dikenli ağaççıklar yetişir. Parana ve Colorado ırmakları arasında çayırlar, Güney Andlar’da kuru ot alanları, çöl çalıları ve çöl ağaçları bulunur. Patagonya Bölgesi’nde geniş yer tutan bozkır bitkilerinin başlıcaları, bataklıklarda yetişen sukamışı ve nilüferdir. Arjantin’de 1947’de çıkarılan bir yasayla ormanlar koruma altına alınmıştır.
Kuzey Arjantin ormanlarında ve bataklıklarında çeşitli tropik hayvanlar yaşar. Ülkeye özgü hayvanlar ise guanaco (bir lama türü), üç parmaklı devekuşu, viscacha (bir sıçan türü) ve pampa geyiğidir.
Ekonomisi;
Tarım. 271 milyon hektar toprağın, % 41’ini otlak ve çayırlıklar, % 32’sini ormanlar, % 11’ini ekilebilir alanlar (29.8 milyon hektar) oluşturur. Tarım teknikleri, kıta kıstaslarına göre ileri olmasına karşın, çağdaş olarak nitelendirilemez. Dünya fiyatları ve pazarlama sorunları, tarım sektörünün başlıca açmazlarıdır. Buğday, mısır, süpürge darısı (3.1 milyon ton), şekerkamışı, çavdar, yulaf, akdarı, patates, tütün, ayçiçeği, yerfıstığı, başta gelen tarımsal ürünlerdir. Ilıman iklimli yörelerde pamuk, turunçgil, zeytin, üzüm ve çay yetiştirilen öteki başlıca ürünlerdir.
Hayvancılık. Arjantin, hayvan varlığı açısından, dünyada beşinci sırada yer alır: 57 milyon büyükbaş, 29 milyon küçükbaş, hayvan ve 4 milyon domuz, 3 milyon at. Yıllık et üretimi 3.6 milyon ton, yapağı üretimi 125 bin tondur. Avrupa’nın ve özellikle Büyük Britanya’nın et geresinimini Arjantin karşılar. Falkland Savaşı’ndan sonra Büyük Britanya’nın 6 yıl dışalımı kesmesine karşın, dışsatım konusunda yeterli pazarı vardır. Sürekli ılıman otlaklar ve geniş bir soğuk hava depoları zinciri, Arjantin’in et üretimini büyük ölçüde artırır. Daha az olan balık üretimi ise yılda 550-600 bin ton arasındadır. Tarım alanlarının % 75’i, büyük çiftlik işletmelerinin elindedir. Bu çiftlikler, yatırımda çalışan işgücünün % 80’ini istihdam eder.
Doğal Kaynaklar. Arjantin’in zengin doğal kaynaklar içeren ve 1960’lardan sonra gelişmeye başlayan bir bölgesi, ülkenin güney ucundaki Patagonya’dır. Burada demir ve kömürün yanı sıra, petrol yatakları bulunmuştur. 1958-1961 arasında petrol üretimi 5 milyon tondan günümüzde 24 milyon tona yükselirken, iç tüketimdeki gereksinimin 3/4’ü Patagonya’dan sağlanır. Yılda 13.5 milyon m3 olan doğal gaz üretiminin, Atlas Okyanusu kıyısı açıklarında varlığı saptanan yeni yatakların işletmeye açılmasıyla 2000’lerde iki katına ulaşması beklenmektedir. Kömür, demir filizi, çinko, kurşun, kalay üretimi sınırlı da olsa gerçekleştirilen öteki doğal kaynaklardır.Altın, gümüş, tungsten, berilyum, uranyum madenlerinin varlıkları bilinmesine karşın, teknik ve mali olanaksızlıklar nedeniyle henüz işletilmemektedir. Enerji üretiminde % 42 paya sahip olan hidroelektrik santrallarının payının artırılması amacıyla Paraguya ve Uruguay ile ortak, büyük baraj yapımları başlatılmıştır.
