Asit nedir? Asit çeşitleri, asitler nerelerde kullanılır, ne işe yarar? Sülfürik asit, nitrik asit ve asetik asitin özellikleri.
Asitler endüstrinin en önemli ilkel maddelerindendir. Bir ülkede üretilen asit, özellikle sülfürik asit, miktarı o ülkenin zenginliğinin ölçüsü kabul edilir. Örneğin İngiltere’de üretilen sülfürik asitin %35 kadarı gübre yapımında kullanılır. Gübreler arasında süper fosfat (monokalsiyum fosfat ve kalsiyum sülfat karışımı) ve amonyum sülfat sayılabilir. Sülfürik asit birçok kimyasal maddenin ve bu arada çeşitli endüstri dallarında geniş kullanma alanları bulan hidroklorik asitle metal sülfatların elde edilmesinde kullanılır. %15’i tekstil endüstrisinde, özellikle rayon (yapay ipek) yapılmasında, %10’u titanyum oksit gibi (yağlı boya yapılmasında kullanılan) çeşitli pigmentlerin elde edilmesinde harcanır. Sülfürik asitle petrol rafine edilir, kumaş boyaları, ilaçlar, patlayıcı maddeler ve plastikler elde edilir.
Sülfürik asit bir inorganik asittir. Sadece inorganik ilkel maddelerden elde edilir. Diğer önemli inorganik asitler hidroklorik ve nitrik asitlerdir. Bu asitlerin hepsi, özellikle derişik (içine su konarak sulandırılmış) halde iken parçalayıcı ve tehlikeli maddelerdir. Dokundukları şeylerden çoğunu tahrip ederler.
Derişik sülfürik asit, suyu şiddetle çeken bir maddedir. Bazı inorganik maddelerden, organik maddelerin çoğundan ve yapısında büyük miktarda su bulunan hücrelerden su çeker. Bu sırada büyük miktarda ısı salıverilir. Eğer derişik sülfürik asit deriye dokunursa çok acı veren yanıklar meydana getirir. Bu nedenle, derişik asitlerle uğraşanlar, önünde mikadan penceresi bulunan başlıklı özel elbiseler giyer ve kauçuk eldiven takarlar. Asitlerin hepsi tehlikeli değildir. Gerçekten hemen her canlı dokuda organik asitler bulunur. Portakal ve limonda (turunçgiller) sitrik, üzümde tartarik, ham elma ve armutta malik asit vardır. Sirke asetik asitin seyreltik eriyiğidir. Fakat sülfürik asit kadar olmasa bile derişik asetik asit yine tahrip edicidir. Kuzukulağı bitkisinin yapraklarında zehirli okzalik asit bulunur.
Asetik asit, gerçi sülfürik asit kadar çok üretilmez ama, bazı endüstri dalları için çok önemlidir. Örnek olarak üstübeç adı verilen beyaz pigment (yağlı boya yapılır) asetik asit yardımıyle elde edilir. Üstübeç bazik kurşun karbonattır. Asetat ipeği asetik asitten yapılır. Bu asit ayrıca başka organik maddelerin sentezine de yarar. Asetat adı verilen çeşitli esterler asetik asitten elde edilir. Bunların bazıları esans, bazıları eritken olarak kullanılır.
Şimdiye kadar sözü geçen asitler birçok yönlerden birbirinden ayrıldıkları halde hepsinin bir sınıfta toplanması kuvvetli bir sebebe dayanmaktadır Gerçekten bütün asitler suda eridikleri zaman hidrojen iyonuyla asit kökü iyonlarına ayrılırlar.
Bütün asitler belirteç (endikatör) adı verilen bazı bitkisel boyaların rengini değiştirir. Turnusol çok kullanılan bir belirteçtir. Asitler mavi turnusolün rengini kırmızıya çevirir.
Bazı asitler, örneğin nitrik asit, tamamen hidrojen iyonuyla nitrat adı verilen asit kökü iyonlarına ayrışır. Buna karşılık, aynı eriyik hacminde aynı sayıda erimiş asetik asit molekülü bulunsa, bu moleküllerden pek azı asit köküyle hidrojen iyonu vermek üzere ayrışırlar. Buna göre asitlerin kuvveti moleküllerinin iyonlarına ayrılması yani iyonlaşma derecesi ile ölçülür. Nitrik asit kuvvetli bir asittir. Zira moleküllerinin hemen hepsi iyonlaşır. Asetik asit ise zayıf bir asittir. Çünkü aynı miktar su içinde aynı sayıda asetik asit molekülü de bulunsa bunlardan çok azı iyonlaşır.
Asitler genellikle çinko ve magnezyum gibi metallerle birleşir. Asidin hidrojeni açığa çıkar, metal atomları hidrojenin yerine geçerek o metalin o asitle yapacağı tuzu meydana getirir. Örneğin magnezyum hidroklorik asitle birleşirse hidrojen çıkar ve magnezyum tuzu oluşur. Asitlerin ve özellikle inorganik olanların metalleri aşındırma etkisinden endüstride faydalanılır.
