Beta Işınlarının Özellikleri Nelerdir? Nasıl Oluşur? Beta Işınları Hakkında Bilgi

0
Advertisement

Beta ışını nedir? Beta ışınlarının özellikleri nelerdir? Beta ışınlarının yapısı, nasıl oluşur? Radyoaktif maddelerin bozunmasıyla ortaya çıkan beta ışınları nedir? Beta ışınlarının temel özellikleri, oluşum şekilleri ve çeşitleri hakkında detaylı bilgiye bu yazıda ulaşabilirsiniz

beta bozunma

Kaynak: commons.wikimedia.org

Beta Işınları

Beta ışınları; doğal ya da yapay radyoaktif atom çekirdeklerinden yayınlanan ışın türlerinden biridir. Bu ışınların elektrik ve magnetik alanlarda sapmalarından, elektrik yükü taşıdıkları anlaşıldı; özgül yükleri ve hızlarının ölçülmesiyle de hızlı hareket eden elektronlardan oluştukları ortaya kondu. Atom çekirdeklerinin yapısında elektron bulunmamakla birlikte beta ışınları, elementlerin bazı kararsız çekirdeklerinin uğradıkları “beta bozunması” denilen bir olay sırasında yayınlanırlar. Beta bozunması yapan ve atom numarası Z olan bir çekirdek ya bir eksi yüklü elektron (negatron) yayınlayarak atom numarası bir fazla (Z+l) olan başka bir çekirdeğe; ya da bir artı yüklü elektron yayınlayarak atom numarası bir eksik (Z-l) olan çekirdeğe dönüşür.

H. Becquerel, beta ışınlarının enerjilerinin oldukça karmaşık bir yapıya sahip olduğu gösterdi. Çekirdekten yayınlanan ışınların enerji tayfı (spektrum) süreklidir. Bunlara “birincil (primer) beta ışınları” denir. Çekirdek beta ışınlarının enerjileri en çok 4 MeV kadardır. Bazı çekirdeklerin sürekli beta spektrumlarının üstünde bir de çizgi spektrumu yer alır. Bu tür olanlarına da “ikincil (sekonder) beta ışınları” denir. İkincil olanı çekirdeklerden değil, atomun çekirdeğe en yakın elektron tabakalarından, “İç dönüşüm’ (konversiyon) adı verilen bir olay sırasında yayınlanır.

Beta ışınları, elektronlardan oluştuklarından tanecik özelliğine sahip ışınlardandır. Elektrik ve magnetik alanlarda sapmalarından yararlanarak hızları ölçülebilir ve ışık hızına yakın hızlara kadar hızlandırılabilirler. Beta taneciklerinin hızları ilk kez 1910’da O. von Baeyer ve O. Hahn tarafından E. Rutherford‘un alfa tanecikleri için kullandığı “magnetik spektrometre” yöntemiyle ölçüldü.

Alfa ışınlarından daha girici olmalarına karşın gamma ve X-ışınlarından çok daha az giricidirler. Enerjilerine bağlı olarak, havada birkaç cm’den birkaç m’ye kadar gidebilirler. Örneğin 3 MeV enerjili olanları, havada 10 m’den daha fazla yol alabilirler. Alfa ışınları 0.06 mm kalınlıkta bir alüminyum levhada tümüyle tutulurken beta ışınları, 1 mm kalınlıkta alüminyum levhadan geçebilirler. 5 mm kalınlıktaki bir alüminyum levhada beta ışınlarını % 90’ı tutulur. Beta ışınları maddesel ortamlardan geçerken, bir eksponansiyel yasa uyarınca soğurulurlar. Soğurulma derecesi ortamın cinsine ve kalınlığına, ayrıca beta ışınlarının enerjisine bağlıdır. Yüksek enerjili beta ışınları, ağır elementlerden yapılmış hedeflerde durdurulursa X-ışınları ve frenleme ışınları, elde edilir. İyonlayıcı ışınlardan olan beta ışınlarının canlı organizmalar üzerindeki etkisi, alfa ışınlarının etkisinden yaklaşık 10 kat daha fazladır.

beta ışınları

Advertisement

Beta Işınlarının Özellikleri Nelerdir?

Beta ışınları, radyoaktif maddelerin bozunması sırasında yayılan yüklü parçacıklardır. Beta ışınları, genellikle β harfiyle gösterilir ve iki türü vardır: β⁻ (beta eksi) ve β⁺ (beta artı). İşte beta ışınlarının temel özellikleri:

  1. Tanım:
    • β⁻ ışınları: Bunlar, çekirdekteki bir nötronun bir protona dönüşmesi sırasında yayılan elektronlardır.
    • β⁺ ışınları: Bunlar, çekirdekteki bir protonun bir nötrona dönüşmesi sırasında yayılan pozitronlardır. Pozitron, elektronun pozitif yüklü karşılığıdır.
  2. Yük:
    • β⁻: Negatif yüklüdür (elektron).
    • β⁺: Pozitif yüklüdür (pozitron).
  3. Etki Alanı: Beta ışınları, alfa ışınlarına göre daha derin nüfuz edebilirler. Ancak gama ışınlarına kıyasla daha az penetrasyona sahiptirler.
  4. Zararlılık: Yüksek enerjili beta ışınları, canlı dokulara zarar verebilir. Ancak cilt yüzeyindeki ölü hücreler genellikle beta ışınlarını bloke eder.
  5. Durma Mesafesi: Beta ışınlarının durma mesafesi, yayıldığı maddeye ve enerjilerine bağlı olarak değişir. Plastik, cam veya hava gibi bazı maddeler beta ışınlarını durdurabilir.
  6. Manyetik ve Elektrik Alanlara Tepki: Beta ışınları yüklü oldukları için manyetik ve elektrik alanlarda sapmaya uğrarlar. Bu özellikleri sayesinde, manyetik veya elektrik alanlar kullanılarak alfa, beta ve gama ışınları birbirinden ayrılabilir.
  7. Enerji: Beta ışınlarının enerjisi, alfa ışınlarına göre daha yüksektir, fakat enerjileri radyoaktif kaynaklarına bağlı olarak değişkenlik gösterir.
  8. Pozitron Yayımı ve Anihile Olma: β⁺ ışınları, yayıldıktan kısa bir süre sonra madde içindeki elektronlarla karşılaşır. Pozitron ve elektron karşılaştığında birbirlerini yok ederler (anihile olurlar) ve bu süreç sonucunda gama ışınları oluşur.

Bu özelliklerin yanı sıra, beta ışınlarının kullanıldığı birçok uygulama bulunmaktadır. Özellikle tıbbi uygulamalarda, radyoaktif izotopların etiketlenmesi ve takip edilmesi için beta ışınlarından yararlanılır.

Beta Işınları Nasıl Oluşur?

Beta ışınları, bazı atomların çekirdeğinden yayılan parçacıklardır. Bu parçacıklar ya elektron ya da pozitron şeklinde olabilir. Elektronlar, negatif yüklü parçacıklardır ve pozitronlar ise pozitif yüklüdür.

  1. Beta Eksi (β⁻) Işınları:
    • Bazı atomların çekirdeği değişikliğe uğrayarak bir elektron yayabilir. Bu yayılan elektrona “beta eksi” ışını denir.
  2. Beta Artı (β⁺) Işınları:
    • Bazı atomların çekirdeği değişikliğe uğrayarak bir pozitron yayabilir. Bu yayılan pozitrana “beta artı” ışını denir.

Bu parçacıklar, atomun çekirdeğindeki değişiklikler sonucunda oluşur ve dışarıya doğru hızla yayılır. Bu yayılım, atomun daha dengeli ve kararlı bir hale gelmesine yardımcı olur.

Kısacası, beta ışınları, bazı atomların çekirdeğinden yayılan ve atomun daha dengeli bir hale gelmesine yardımcı olan parçacıklardır.

Advertisement


Yorum yapılmamış

Leave A Reply