Bitkiler nasıl ürerler ve üreme işini yapan çiçeğin yapısı ile hem dişi hem de erkek üreme organları kısımları, özellikleri ve görevleri hakkında bilgi
Çiçek bir bitkinin — Çiçekli Bitkiler’in — üreme organlarını taşıyan bölümüdür. Çoğu hoş kokulu, güzel renklidir. Bunun için, süs olarak, bahçelerde, parklarda, evlerde de yetiştirilir.
Çiçek, birbiri üzerine yığılmış yaprakların biçim, renk değiştirmiş şeklinden başka bir şey değildir. Sonradan meyve biçimini alır; tohumları ile yeni yeni bitkilerin meydana gelmesini sağlar.
Yeni açılmış bir badem çiçeğini alıp inceleyelim. Bunun birtakım bölümlerden meydana gelmiş olduğunu görürüz. Bu parçacıklardan hepsi bitkinin üremesinde önemli işler görür.
Çiçeğin başlıca beş bölümü vardır: 1) Çanakyaprakları; 2) Taçyaprakları; 3) Erkek organlar; 4) Dişi organ; 5) Çiçeklik.
ÇİÇEĞİN YAPISI
Tam bir çiçekte dıştan içe doğru 4 halka göze çarpar: Çanak, taç, erkek organlar, dişi organ. Çiçek sapının bir ucu, genişleyerek, bütün çiçeği üzerinde taşıyabilecek bir tabla haline gelmiştir.
Buna çiçeklik, ya da çiçek tablası denir. Şimdi bunları sırasıyla inceleyelim.
ÇANAK : Yeşil renkli orta yaprakların başkalaşması sonucunda meydana gelmiştir. Çanağı meydana getiren yapraklara çanakyaprağı, hepsine birden de çanak denir. Çanakyaprakları gerek renk, gerek yapı bakımından öbür yapraklardan farklı değildir; yalnız, kimi çiçeklerde çanakyaprakları da renkli olur; taç yapraklarından ayırt edilmez. Lale, sümbül, çiğdem gibi çiçeklerin çanakyaprakları böyledir.
TAÇ : Çanakyapraklarının hemen içinden renkli, daha büyükçe yapraklar çıkar. Bunlara taçyaprağı denir. Çiçeğin renkli olan bölümü taç’tır. Taçyapraklarının görünüşü, rengi her çiçekte değişir. Örneğin, badem çiçeğinde pembe; gülde pembe, kırmızı, sarı, beyaz; zambakta beyaz; minede mavi; çiğdemde sarı, eflatun olurlar.
ERKEK ORGANLAR : Çiçeğin ortasında, uçları topuzlu ince-uzun iplikçikler vardır. Bunlar çiçeğin erkek organlarıdır. Her erkek organ iki bölümden meydana gelmiştir: 1) İpçik; 2) Başçık.
Erkek organın verimli kesimi başçık tır. Genellikle, başçıklar yan yana iki torbadan meydana gelmişlerdir, içler çiçek tozu (polen) doludur. Bu torbalara çiçek tozu kesesi denir. Çiçeğin erkek organları taçyapraklarının başkalaşması sonucunda meydana gelmiştir.
DİŞİ ORGAN : Erkek organların ortasında, çiçeğin en içteki halkasında bulunur. Biçimi bir sürahiyi andırır. Bütün çiçek parçaları gibi, dişi organ da yaprakların başkalaşması sonunda meydana gelmiştir. Çiçek parçaları içinde en çok başkalaşıma uğrayan da dişi organdır. Başkalaşıma uğrayarak dişi organı meydana getiren yapraklara meyvayaprak adı verilir. Genel olarak dişi organ üç bölümden meydana gelmiştir: 1) Yumurtalık; 2) Dişicik Borusu; 3) Tepecik.
Yumurtalık : Çiçeğin yumurtacığı barındıran bölümüdür. Kimi bitkilerde yumurtalık 2, kimisinde 3, kimisinde de 5 ya da daha çok meyve yapraktan meydana gelmiştir. Genel olarak, ilkel bitkilerde dişi organ tek meyve yapraktan meydana geldiği halde, üstün yapılı bitkilerde meyve yaprak sayısı gitgide artar.
Yumurtalıktaki meyve yaprakların etlenmiş bölümlerine dölyatağı adı verilir. Dölyatağı, iç içe üç tomurcuk vererek, yumurtacığı meydana getirir. Her yumurtacık iki gömlekten yapılmıştır. Bunların ortasında da oğulcuk (embriyon) kesesi vardır. Bu kesenin içinde oosfer (yumurta hücresi), oosferin altında da oğulcuk kesesi çekirdeği bulunur. Yumurtacığın dışarıya doğru açılan küçük bir kapısı vardır. Buna mikropil (küçük kapı) denir. Yumurtacığın dölyatağına bağlandığı kesime de göbekbağı adı verilir.
Yumurtalıktaki yumurtacık sayısı çiçeğine göre değişir. Bir tek yumurtacık olabildiği gibi, sayısız yumurtacıklı çiçekler de vardır.
Dişicik Borusu : Yumurtalıktan yukarı doğru, sap gibi uzayan bir borudur. Çiçeğin meyvayaprakları, yumurtalığın üst kesiminde daralarak, dişicik borusunu meydana getirirler. Dişicik borusunun biçimi de, çiçeğin türüne, üstün yapılı olup olmamasına göre değişir. Dişicik borusu meyve yaprağın verimsiz bir uzantısından başka bir şey değildir.
Tepecik : Dişicik borusunun üst ucu çeşitli biçimlerde tablalaşır. Buna tepecik denir. Tepeciğin üzerinde birtakım çıkıntılar vardır; yapışkan bir salgı da salgılar. Gerek bu çıkıntılar, gerekse yapışkan salgı çiçeğin çiçek tozlarını kolayca tutmasını sağlar. Tepecik çiçek tozlarının tutunma, çimlenme alanıdır denebilir.
ÇİÇEKLİK : Çiçekler çoğunlukla dallara bir sapla bitişmişlerdir. Dala sapsız olarak, doğrudan doğruya bitişen çiçekler de vardır. Çiçek sapının bir ucu, genişleyerek, bütün çiçeği üzerinde taşıyan bir tabla halini almıştır. İşte çiçeklik dediğimiz bölüm budur. Çiçeklik her bitkide çeşitli biçimler a-lır. Koni (huni biçimi), çanak, sürahi biçiminde türlü çiçeklik çeşitleri vardır. Çiçeklik kimi bitkilerde de, etlenerek, tohumla, yumurtalıkla birlikte, meyveyi meydana getirir. Buna, yalancı meyve denir.
Bütün çiçeklerin gördüğü iş aynıysa da, yapılışları, biçimleri bakımından birtakım ayrılıklar gösterirler. Erik, elma, kiraz, badem gibi birçok ağaçların çiçeklerinde; menekşe, gül gibi sayısız çiçeklerde erkek organlarla dişi organ aynı çiçek üzerinde bulunur. Bu gibi çiçeklere erselik (iki cinsli) denir. Kimi bitkilerde ise, erkek, dişi organlar aynı bitki üzerinde yer aldıkları halde, ayrı ayrı dallarda, ayrı ayrı çiçeklerde bulunurlar. Bunlara bir evcikli bitkiler denir. Kimi bitkilerde de, erkek çiçeklerle dişi çiçekler ayrı ayrı bitki kökleri üzerinde yer almışlardır, örneğin, söğütte, erkek çiçekler bir ağacın üzerinde toplanmışlardır. Böyle bitkilere de iki evcikli bitkiler denir.
Çiçekler, yalnız erkek, dişi çiçeklerinin durumuna göre değil, tam, ya da eksik olmalarına göre de adlar alırlar, örneğin, kimi bitkilerin çiçeklerinde çanak, taç, erkek organla dişi organların dördü birden bulunmasına karşılık, kimisinde bunlardan biri eksik olabilir. Böyle çiçeklere noksan çiçek denir. Bunun gibi, büsbütün kısır olan çiçekler de vardır.
Çiçekler, taç yapraklarının ayrı, ya da bitişik olmalarına göre de sınıflara ayrılırlar. Badem, elma, erik, portakal, bakla, bezelye gibi bitkilerin çiçeklerinde, çanak yapraklarıyla taç yapraklan ayrı ayrıdır. Bu özelliklerinden dolayı, bunlara ayrı taçyapraklı bitkiler denir. Patlıcan, biber, kabak, zeytin, üzüm, kekik, nane gibi bitkilerde ise, çanak yapraklarıyla taç yaprakları birbirine iyice kaynaşmıştır. Bunlara da bitişik taç yapraklı bitkiler adı verilir. Dut, ıspanak, pancar gibi bitkilerde ise, taçyaprağı yoktur.
