Bitkisel dokular nelerdir? Bitkisel dokuların özellikleri, yapıları ve görevleri nedir, bitkisel dokular konu anlatımı.
BİTKİSEL DOKULAR
Kompleks yapıya sahip bitkilerde; kök, gövde, yapraklar ve çiçekler temelde iki tip bitkisel dokudan oluşur. Bunlar: 1- Sürgen (meristem) doku. 2- Değişmez doku.
1- SÜRGEN DOKU ÖZELLİKLERİ
Bitkilerde, uzama ve kalınlaşmayı sağlayan dokudur.
Genel özellikleri;
1- Hücrelerinin bölünme yetenekleri çok fazladır.
2- Hücreleri küçük, hücre zarları incedir.
3- Hücreler arası boşlukları çok azdır.
4- Sitoplazmalan bol, çekirdekleri iridir.
5- Büyüme sürecinde farklılaşarak, bitkinin değişmez dokulannı olutururlar.
Meristem doku, birincil ve ikincil meristem olmak üzere ikiyi ayrılır.
Birincil meristem: Bitkinin, ömür boyu bölünme özelliğine sahip olan dokusudur. Kök, gövde ve dalların ve uç kısımlarında (büyüme noktalan) bulunur. Bu kısımlar yer alan üç tabakadan Dermotogen- epidermayı, Periplem- kapuğu, Plerom- merkezi silindiri oluşturur.
İkincil meristem: Sonradan tekrar bölünme yeteneği kazanan değişmez doku hücrelerinden oluşur. Bu dokudan olan kambiyum ve mantar meristemi, kök ve gövdenin enine büyümesini sağlar.
2- DEĞİŞMEZ DOKU ÖZELLİKLERİ
Meristem doku hücreleri, bitkinin gelişme sürecinde farklışarak değişmez dokulan oluştururlar.
Genel özellikleri;
1- Hücreleri büyüktür.
2- Bölünme yetenekleri yoktur.
3- Sitoplazma az, kofullan büyüktür.
4- Hücre duvarlarına odun (lignin), mantar özü (süberin) gibi maddeler yığılabilir.
5- Hücreler arası boşluklan fazladır.
6- Bazı hücreler tamamen ölüdürler.
Değişmez dokular: Parankima, koruyucu, iletim, destek ve salgı doku olmak üzere başlıca beş bölümde incelenirler.
1)- PARANKİMA DOKUSU (Temel doku)
Diğer dokuların arasını doldurur. Bölünme yeteneklerinin olmayışı dışında, diğer özellikleri meristem doku hücrelerine benzer. Sitoplazmalarırıda plastitler yer alır.
Parankima dokusu içinde: Fotosentez yapan (özümleme parankiması), patates gibi gibi bitkilerde nişasta depo eden (depo parankiması), hücreler arası boşlukları fazla olan ve bitkinin gaz alış-verişinde görevi olan (havalandırma parankiması), özümleme parankiması ile iletim demetleri arasındaki ilişkiyi sağlayan (iletim parankiması) gibi çeşitleri vardır.
2)- KORUYUCU DOKU
Bitkilerde, kök, gövde ve meyvelerin üstünü örten dokudur.
Koruyucu doku, epiderma ve periderm olmak üzere ikiye ayrılır. Epidermis canlı, periderm ise ölü dokudur.
1- Epidermis: Dermatogenin farklılaşmasından oluşur. Bitkinin genç bölge ve yapraklarını örter. Kloroplastlan bulunmaz.
Kütikula: Epidermisin salgısıdır. Su geçirmeyen, ölü tabakadır.
Tüyler: Örtü, salgı, tırmanma, savunma, emici tüyler olmak üzere çeşitlidirler. Ve bunlar da epidermis hücrelerinin uzaması ile oluşurlar.
Stoma: Epidermis hücreleri arasındaki , kloroplastın özel hücrelerdir. Gaz alış-verişini sağlar, su miktarını düzenlerler.
2- Periderm: Çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerini dıştan örter. Üst tabakasında mantar hücreleri bulunur. (Mantar kambiyumu tarafından oluşturulur) Mantar hücrelerinin çeperinde bulunan süberin maddesi su kaybını engeller.
Bu yapıda bulunan kovucuklar (Lentisel) stomalara karşılıktır.
3)- İLETİM DOKUSU
Karasal yaşam için, bitkilerde görülen adaptasyonlardan başlıcası, iletim dokusunun gelişmesidir. Bu doku yardımıyla, bitkinin kökünden yapraklarına su ve madensel maddeler, yapraklardan ise bitkinin bütün diğer kısımlarına besin iletilmesi sağlanır.
İletim dokusu, odun (ksilem), soymuk (flöem) olmak üzere ikiye ayrılır.
4)- DESTEK DOKU
Kaim hücre çeperlerine sahip, bitkiye sertlik ve diklik kazandıran bir dokudur. Ayrıca bitkiye belirli ölçülerde esneklik de kazandırır.
Destek doku, sert doku (sklerenkima) ve pek doku (kollenkima) olmak üzere ikiye ayrılır.
Sert doku: Hücre çeperleri kalındır. Sitoplazma ve çekirdekleri yoktur. Keten ve kenevir bitkilerinin, gövdeleri boyunca yer alan iğ biçimli hücrelerin oluşturduğu dokuya “sklerenkima lifleri” denir. Ayva gibi meyvelerin yapılarında bulunan taş hücreleri de bu dokuya girer.
Pek doku: Hücre çeperleri yer yer kalınlaşma gösterir. Canlı hücrelerden oluşur. Büyümekte olan genç bitkilerde, yapraklarda yer alır. Kalınlaşmanın olduğu yere göre: Köşe kollenkiması (kabak, tütün gibi bitkilerde)
Levha kollenkiması (ada çayı) gibi çeşitleri vardır.
Kalınlaşmayı, selüloz ve pektin gibi maddeler sağlar.
5)- SALGI DOKU
Salgı dokusu, bitkinin diğer dokuları arasında yer alır. Toplu veya tek tek dağılmış olarak bulunabilir.
Hücreleri canlı, bol sitoplazmalı ve büyük çekirdeklidir. Salgı oluştururlar.
Salgı maddeleri, bazılarında hücrede depo edilir. (Hücre içi salgı) (Defne, sütleğendeki gibi)
Bazı hücrelerde ise, salgı maddesi, hücre çeperlerinden dışarı atılır. (Hücre dışı salgı), (Çam ağacmdaki reçine gibi)
Salgı dokunun oluşturduğu sıvılar:
a)- Yakıcı olup, korunmayı sağlayabilir.
b)- Böcekler için çekici olabilir. (Koku ve tadı ile)
c)- Bitkiyi zararlı hayvanlardan ve çürü-mekten korur. (Reçine, tanen gibi)
d)- Hormon olarak görev alabilir.
e)- Sindirimde görev alabilir. (Böcekçil bitkilerin sindirim salgıları gibi)
