Eşeyli Üremenin Özellikleri, Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme Konu Anlatımı

0
Advertisement

Eşeyli üreme nedir, nasıl meydana gelir, özellikleri nelerdir? Eşeyli üreme hangi canlılar arasında gerçekleşir, çiçekli bitkilerde eşeyli üreme hakkında bilgi.

Eşeyli Üreme

Eşeyli Üremenin Özellikleri

Üreme hücrelerinin birleşmesiyle oluşan “zigot”dan yeni bireyler oluşmasına eşeyli üreme denir.

zigot

Üreme hücrelerine, eşey hücresi veya gamet de denir. Üreme hücreleri iki çeşittir: dişi üreme hücresi ve erkek üreme hücresi- Dişi üreme hücrelerine; yumurta, ovum, oosfer gibi adlar verilir. Dişi üreme hücreleri, dişi canlılarda oluşturulur.

Erkeklerde oluşan üreme hücrelerine sperm denir.

Advertisement
sperm

sperm

Yüksek yapılı canlılarda üreme hücreleri, ayrı ayrı canlılarda oluşurken; bazı süngerler, hidralar, solucanlar ve salyangozlarda sperm ve yumurta aynı canlıda oluşur. Bu türlü çift eşeyli canlılara “erselik ” (hermafrodlt) denir. Bu canlılarda, üreme hücrelerinin oluştuğu eşey bezleri (testis ve yumurtalık) yoktur. Gametler vücut hücrelerinden özel biçimde oluşurlar.

Bitkilerin çoğu da erseliktir.

Eşeyli Üreme Nasıl Meydana Gelir?

Üreme hücrelerinden yumurta hareketsizdir. Bol sitoplazmalı olduğundan ve de besin depo ettiğinden spermlere göre genellikle oldukça büyüktür. Spermler kamçılı hücrelerdir. Bu yüzden yüzerek hareket ederler. Az sitoplazmalıdırlar. Yok denilebilecek kadar az besin taşırlar. Yumurta hücresine göre genellikle oldukça küçüktürler.

Üreme hücrelerindeki kromozom sayısı, vücut hücrelerindeki kromozom sayısından farklıdır. Vücut hücrelerinde kromozomlar çift çift bulunur. Kromozom çiftleri birbirlerinin benzeridirler. Birbirine benzeyen kromozom çiftlerine “homolog kromozom” (eş kromozom) denir. Homolog kromozom çiftlerini taşıyan hücrelere, “diploid hücre” (2n kromozomlu hücre) denir. Canlıların vücudu, diploid hücrelerden oluşmuştur.

eşeyli üreme

Advertisement

Üreme hücrelerinde ise o canlının vücut hücrelerindeki homolog kromozom çiftlerinden birer tanesi bulunur. Bu yüzden üreme hücrelerinde, vücut hücrelerindekinin yarısı kadar kromozom bulunur.üreme hücrelerine vücut hücrelerindekinin yarısı kadar kromozom taşıdığından “monoploid hücre” (haploid hücre = n kromozomlu hücre) denir. Örneğin, insanın diploid olan vücut hücrelerinde 23 homolog kromozom çifti bulunurken (46 tane), üreme hücrelerinde her çiftten bir tane, yani 23 tek kromozom bulunur. Aynı şekilde 44 kromozomu bulunan tavşanların vücut hücrelerinde 22 çift, üreme hücrelerinde 22 tek kromozom vardır.

Mayoz Bölünme

Üreme hücrelerinin kromozomları, ana ve babanın kromozomlarıdır. Bu yüzden, üreme hücrelerinin birleşmesinden oluşan yeni canlılar ana ve babalarının karakterlerini (özelliklerini) taşırlar. Ayrıca; değişik üreme hücreleri bir anaya geldiğinden, her defasında değişik yapıda kromozomu olan canlılar oluşur. Bu da değişik kalıtsal varyasyonlu bireylerin oluşmasına neden olur. Yavrularda görülen değişik kalıtsal varyasyonlar, o türün bireylerinden bazılarına doğal seleksiyonlarda başarılı olup adaptasyon yapma şansını verir. İşte bu yüzden “eşeyli üreme, eşeysiz üremeye göre evrimde başarılı olmayı sağlayan üreme biçimidir”, diyebiliriz.
Eşeyli üremeyi kavrayabilmek için, eşey hücrelerinin (gametlerin) oluştuğu mayoz bölünmeyi bilmek gerekir.

Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme

Çiçekli bitkilerde gametler, çiçeklerde oluşur. Çiçekteki erkek organa “stamen”, dişi organa “pistil” denir.

Dişi organ; “yumurtalık” (ovaryum), “dişicik borusu” (stilus) ve “tepecik”ten (stigma) oluşmuştur. Yumurtalık, tohum taslağını (övül) taşır. Ovaryum içinde çok sayıda tohum taslağı bulunabilir. Dişi monoploit hücre (yumurta hücresi), tohum taslağı içinde oluşur. Tohum taslağındaki hücrelerden biri, mayoz ile 4 monoploit hücre yapar. Bu hücrelerden 3 tanesi kaybolur.

Geriye kalan hücre, “embriyo kesesi çekirdeği” olarak adlandırılır. Embriyo kesesi çekirdeği 3 kez mitoz bölünerek 8 monoploit çekirdek oluşturur. Bunlardan 3 tanesi tohum taslağının üst ya da alt kutbunda yer alır. Bunların yanlarda olanları “sinergit” (arkadaş) hücre, ortadaki ise yumurta hücresidir. öteki üç çekirdek ise tohum taslağının öteki kutbunda yer alır. Bunlara, “antipot hücreler” denir. Hücrenin ortasında kalan iki çekirdeğe ise “polar çekirdek “(ikin cil çekirdek) denir.

Erkek organ, “başçık”(anter) ile bir “sap”tan (filament) oluşuktur. Başçıkta bulunan yüzlerce diploit hücre, mayozla büyük (vegetatif) ve küçük (generatif) monoploit hücreler oluşturur. Böylece, iki monoploit hücreden yapılı “çiçek tozu” (polen) meydana gelir.

Döllenme olacağı zaman, erkek organdan oluşan çiçek tozu tozlaşma ile dişi organın tepeciğine gelir. Çiçek tozu, burada dişicik borusu içine doğru uzayan bir tüp oluşturur. Buna “polen tüpü” denir. Çiçek tozu içindeki büyük ve küçük hücreler, polen tüpünün uç tarafına gelir. Büyük hücre (vegetatif hücre) .bir müddet sonra çözünerek kaybolur. Generatif hücre ise, mitoz ile bölünerek iki sperm hücresi oluşturur. Oluşan spermlerden biri, polen tüpünden çıkarak yumurta hücresini döller ve zigot oluşur. Öteki ise, polar çekirdeklerin birleşmesinden oluşan hücreyi dölleyerek “triploit çekirdeği” oluşturur.

Döllenmeden sonra tohum taslağında gelişme başlar. Döllenmeyle oluşan hücrelerden zigot, mitozla bölünerek hücre topluluğu oluşturur. Bu hücre topluluğuna “embriyo” denir. Zigottan embriyo oluşurken, triploit vön kromozomlu) çekirdeğe sahip hücreler çoğalarak besin depo eden dokuyu (besin depo eden bitkisel dokuya endosperm denir.) oluşturur.

Zigottan embriyo, triploit çekirdekten endosperm oluşunca, tohum taslağından tohum meydana gelmiş olur. Tohum oluşurken, yumurtalık dokuları da gelişir. Böylece gerçek meyve oluşur. Bazen yumurtalığın gelişmesine çiçek tablası v.b. katılır. O zaman da yalancı meyve oluşur. Erkek organda oluşan çiçek tozunun, dişi organın tepeciğine taşınmasına “tozlaşma” denir.

Advertisement

Çiçek tozunun taşınması çeşitli yollarla olur. Rüzgar, yağmur, su, hayvanlar ve insanlar, çiçek tozlarının bitkiden bitkiye taşınmasını sağlarlar.

Çiçek tozlarının yapısı ve sayısı aracıya göre değişir. Örneğin, rüzgarla tozlaşan bitkilerin çiçek tozları uçabilecek yapıdadır. Ayrıca çok sayıda oluşturulurlar

Böceklerle tozlaşma yapan bitkilerin çiçekleri oldukça güzeldirler. Çiçekler böcekleri çekebilmek için koku veren maddeler oluştururlar. Bu tür bitkilerin çiçek tozlan dikensi yapılarla örtülmüştür. Çiçek tozlan bu yapılar sayesinde böceklere tutunup başka bitkilerin çiçeklerine taşınırlar.

Bir bitkide oluşan çiçek tozunun başka bir bitkiye taşınmasına çapraz tozlaşma denir. Bitkilerin erselik, yani çift eşeyli olduğunu daha önce belirtmiştik. Erselik olmasına, rağmen bitkiler genellikle kendi kendini döllemezler. Çünkü, bir çiçekteki erkek organla”.. dişi organ aynı zamanda olgunlaşmazlar. Ancak bunun yanında, bazı bitkiler kendi kendini dölleyebilir. Erselik hayvanlarda da bu durum görülebilir. Bir canlının kendi kendini döllemesine “kendileşme” denir. Kendileşme, arı döllerin elde edilmesinde yararlı olur. Ancak fazla oranda çeşitlilik oluşturmaz.

BİTKİLERİN ÜREMELERİNİ SAĞLAYAN ADAPTASYONLAR

Bütün canlılar gibi bitkiler de neslin devamını sağlamak için üremek zorundadırlar. Bitkilerin üreme şanslarını arttıran kalıtsal varyasyonları şöyle sayabiliriz:

  1.  Çiçek tozlarının dişi organa ulaşmasını sağlayan aracılara göre biçim kazanması
  2.  Çiçek tozlarının aracıya göre değişse bile, çok sayıda üretilmeleri
  3.  Üreme sonucunda embriyo için besin depo edebilen tohumların oluşması Bitki embriyoları çimleninceye (fotosentez yapmaya başlayıncaya) kadar gerekli organik besini çeneklerde depolanmış besinlerden sağlar.

Çiçekli bitkilerin tohum oluşturabilmeleri ayrıca onların geniş alanlara da yayılmalarını sağlamıştır.

KONU HAKKINDA KISA TEST

1. İnsanlarda bir dişi yumurta döllenmeden önce kaç tane kromozom içerir?

A. 46
B. 13
C. 23
D. 26

“Sorunun cevabı”: C doğru. Erkek gamet (sperm) ve dişi (yumurta), 46 kromozomlu bir zigot oluşturmak için bir araya gelen 23 kromozom içerir.

2. Eşeyli üremenin avantajı nedir?

A. Büyük boyut
B. Artan genetik çeşitlilik
C. Daha fazla partner

Advertisement

“Sorunun cevabı”: B doğru. Bir yavruya anne ve babasından gelen genlerin kombinasyonu hayatta kalma yeteneklerini arttırır.

3. Eşeyli üremenin sonucu hangisidir?

A. Daha iyi kamuflaj
B. Daha parlak renkli tüyler
C. Daha hızlı çalışabilme
D. Yukarıdakilerin hepsi

“Sorunun cevabı”: D doğru. Eşeyli üreme, türler arasında ve arasında sayısız farkla sonuçlanır. Bazıları hayatta kalmak için en iyisidir, bazıları ise çiftleşme yeteneğini geliştirir.


Leave A Reply