Günümüzdeki yerleşmeler nasıl kurulmuştur? Kırsal ve kent yerleşmeleri, günümüzdeki yerleşmelerin özellikleri hakkında bilgi.
Kaynak: pixabay.com
Günümüzde Yerleşme
Günümüzdeki yerleşmeler, kırsal yerleşmeler ve kent yerleşmeleri diye başlıca iki ana gruba ayrılır. Kırsal yerleşmelerde ana geçim kaynağı tarım ve hayvancılık iken, kent yerleşmelerinde endüstri, ulaşım, ticaret, bankacılık gibi ekonomik etkinlikler ile hizmet sektörü başlıca geçim kaynağıdır. Kentler göç aldıkça büyümüş, yerleşim alanı genişlemiş, çok katlı binalar, hatta gökdelenler inşa edilmiştir.
Türkiye’de Yerleşme
Kırsal Yerleşmeler
- a. Göçebe: Genellikle hayvancılıkla uğraşmaktadırlar. Örneğin; yörükler tam göçebedirler.
- b. Yarı göçebe: Yaz aylarında genellikle hayvancılık için yaylalara çıkılır. Sonbaharda köylere geri dönülür. Kış mevsimi köyde geçirilir.
- c. Köyler; Nüfusu az olan yerleşimlerdir. Köyler dağınık ve toplu köy tipi olmak üzere iki grupta incelenir:
✓ Dağınık köy: Evler, arazide birbirinden uzak dağınık bir görüntü oluşturur. Yerşekillerinin engebeli tarım alanlarının dar, su kaynaklarının bol olması nedeniyle dağınık köy tiplerinin en güzel örnekleri Doğu Karadeniz Bölümü’ndedir.
✓ Toplu köy: Evler bir arada toplu olarak kurulmuştur. Tarım alanlarının geniş ve su kaynaklarının az olduğu İç Anadolu’da en tipik toplu köy örnekleri görülür.
Köylerin dağınık ya da toplu olmasında tarım koşulları (iklim ve yerşekilleri) etkili olmuştur.
Köyler kuruldukları yerlere göre şöyle gruplandırılırlar:
✓ Ova Köyleri: Toprak verimli, iklim şartları bol ve çeşitli ürünün yetişmesine imkân sağlayacak durumdadır. Ovaların düzlük olması köylerin toplu biçimde kurulmasına ortam hazırlamıştır.
✓ Yayla Köyleri: Yüksek bölgelerdeki düzlükler üzerinde kurulmuştur. Bu düzlükler derin vadilerle yarıldığından ulaşım zordur. Yükseklik nedeniyle tarım ürünlerinin çeşidi azalmıştır. Daha çok tahıl yetiştirilir. Hayvancılık önemli yer tutar.
✓ Dağ Köyleri: Yamaç eğimi fazla, ekilebilecek alanlar sınırlı, geçim kaynakları az, ulaşım zordur. Bu nedenlerle büyük ve toplu yerleşmelerden çok, birbirinden uzakta küçük yerleşim merkezleri oluşmuştur. Tarım yetersiz olduğundan hayvancılık da yapılır. Bazı yerlerde, hayvancılık tarımı geçer.
✓ Vadi Köyleri: Irmak, çay ve derelerin açtığı vadilerde kurulmuştur. Toprak verimli olduğundan genelde araziye fazla yayılmamak için toplu yerleşim tercih edilir. Genelde sebzecilik, meyvecilik ve bağcılık yapılır.
✓ Orman Köyleri: Ormanlar genelde dağlar üzerindedir. Bundan dolayı ulaşım zordur. Geçim kaynakları sınırlıdır. Bu köylerin büyümesi ormanın zararınadır. Hayvan besleyen orman köyleri ormana zarar verir.
✓ Kıyı Köyleri: 8000 km. yi aşan kıyılarımız boyunca kurulmuş olan köylerdir. Esas geçim kaynağı balıkçılık, deniz ulaşımı ve deniz ticareti iken son yıllarda turizm potansiyeli daha büyük bir ağırlık kazanmıştır.
Köyaltı yerleşmeleri
- ✓ Kom: Doğu Anadolu’da hayvancılık yapılan küçük birimlerdir.
- ✓ Mezraa: Doğu Anadolu’da hayvancılık ve tarım yapılan birimlerdir.
- ✓ Çiftlik: Batı Anadolu, Akdeniz, Trakya, İç Anadolu’da oluşmuşlardır. Tek bir uğraşı olanlar da vardır. (Örn: tavuk çiftliği)
- ✓ Yayla: Köyün ortak malıdır, yazın kullanılır.
- ✓ Divan: Orta ve Batı Karadeniz’de mahalle tipi yerleşmelerdir.
- ✓ Oba: Doğu Karadeniz’de, Ege’de, Güney Marmara’da ve Toroslar’da görülür.
Kentsel Yerleşmeler:
Ana geçim kaynağı tarım dışı sektörler olan yerleşim birimlerine kent denir. Kentleşme oranı en çok Marmara Bölgesi’ndedir. (sanayileşme). En düşük kentleşme oranı Karadeniz Bölgesi’ndedir.
Kentleri ekonomik etkinliklerine göre şöyle gruplayabiliriz:
- Tarım kentleri: Ödemiş, Akhisar, Tire…
- Ticaret kentleri: İzmir, İstanbul, Kayseri, Bursa, Gaziantep, Mersin,…
- Endüstri kentleri: İstanbul, İzmir, İzmit, Bursa, Kırıkkale, Mersin, Adana,…
- Madencilik kentleri : Zonguldak, Batman, Soma…
- Turizm kentleri : Antalya, Bodrum, Marmaris, Fethiye, Kuşadası, Alanya,…
- Üniversite kentleri : İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir…
***İstanbul, İzmir, Adana, Bursa gibi bazı illerin büyüyüp nüfuslanmasında birden fazla ekonomik etkinlik belirleyici olmuştur.
