Ünlü astronom, filozof, fizikçi ve matematikçi İbn Bacce neler yapmıştır? İbn Bacce’nin çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.
Foto: nkfu.com
İBN BACCE
1077-1139
ZARAGOZA – FAS
ASTRONOM – FİLOZOF – MATEMATİKÇİ
FİZİKÇİ – HEKİM – SİYASET BİLİMCİ – ŞAİR
Asıl adı Ebu Bekir Muhammed b. Yahya b. el-Saig el-Tuyibi el-Endelûsi el-Sarakuzi ibn Bacce’dir. Batı’da Avempace olarak tanınır. Endülüs’ün Aristoteles’i olarak da bilinen İbn Bacce Zaragoza’da sarraf bir ailenin çocuğu olarak doğmuştur. Doğum tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte 1077 yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Zaragoza’daki yaşamı ve çalışmalarıyla ilgili bilgi azdır ancak çocukluğunda çok iyi bir eğitim gördüğü bilinir. Önemli hocalarından biri, övgüler yazdığı büyük geometri ve matematikçi Abdullah Seyyid al-Kalbi’dir. Felsefe çalışmalarına Aristoteles’in mantık ile ilgili eserlerini yorumlamakla başladığı tahmin edilmektedir. Bu konudaki bilgisi ve yetkinliği eserlerine de yansımıştır. Dönemin bilim ve kültür merkezlerinden İşbiliye’de (Sevilla) felsefe ve diğer bilimlerde öncü bir bilim adamı olmuştur. Vezirlik ve saray hekimliği yaptığı da bilinmektedir. 1139 yılında Fas’ta vefat etmiştir.
Bilime Katkıları
- • İbn Bacce Batı İslam Dünyasında yetişen ilk Müslüman filozoftur.
- • İbn Bacce matematik, fizik, astronomi, felsefe, siyaset, tıp ve müzik gibi birçok bilimle uğraşan çok yönlü bir bilim adamıdır.
- • Aristoteles’in felsefesini yorumlayan çalışmaları Batı Dünyası’nda Rönesansa giden yolun ilk adımlarını oluşturmuştur.
- • Matematik ve mantık gibi rasyonel bilimlere dayanan Endülüs felsefesini doğa bilimleri ve teorik bir felsefe temeline oturtmuş, bu anlamda Endülüs İslam felsefesinin başlangıcını oluşturmuştur.
İbn Bacce Balmumu Heykeli – Foto: nkfu.com
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
Biyografisi
İbn Bacce; tam adı Ebu Bekr Muhammed İbn Yahya İbnü’s-sayig Et-tucibi’l-endelusi Es-sarakusti, Latince Avempace (d. y. 1095, Sarakusta [Zaragoza] – ö. 1139’39, Fez), Endülüslü Arap filozof ve hekim. Ülkesinde Aristotelesçi ve Yeni-Platoncu Arap felsefe geleneğinin bilinen ilk temsilcisidir. Anayurdu Sarakusta’nın, Aragon ve Navarra kralı I. Alfonso tarafından ele geçirilmesi (1118) üzerine İşbiliye’ye (Sevilla), oradan da Gırnata’ya (Granada) geçti. Daha sonra gittiği Fas sarayında büyük itibar gördü, saray hekimliği ve vezirlik yaptı. Nüfuzunu kıskanan Faslı hekimlerce zehirlenerek öldürüldüğü söylenir.
Döneminin en büyük hekimi sayılan İbn Bâcce ayrıca botanik, astronomi, edebiyat ve müzikle de ilgilendi. Astronomi alanında Ptolemaios’un yerleşik görüşlerini eleştirerek karşıt bir kuram geliştirmeye çalıştı. Farabi gibi, kendine özgü bir müzik kuramı oluşturdu. Ama günümüze ulaşan 30’u aşkın yapıtından çoğunu tamamlayamadı, bazılarını da çok karmaşık ve anlaşılması güç bir dille kaleme aldı. İbn Tufeyl’in Hayy bin Yakzan adlı yapıtında öne sürdüğüne göre, İbn Bâcce’nin dünyevi ilgilerinin ağır basması ve makam düşkünlüğü yapıtlarını olgunlaştırmasına engel oldu.
Başlıca Yapıtları
Başlıca yapıtları Tedbirü’l-Mütevahhid, Risaletü’l-İttisal ve Risaletü’l-Vahdet’te öncelikle insanın etkin usla (akl-ı faal) birleşmesini (ittisal) öngördüğü için düşüncelerinin tasavvufi bir yönelimi vardı. Bu bakımdan Farabi ile İbn Sina’nın etkisi altında kalmıştı, ama temelde tasavvufa karşıydı. Ölümünden sonra da bazı İslam yazarlarınca ateistlikle suçlanmıştır.
İbn Bâcce’ye göre Gazali halvet (yalnız kalma) ve sezgi yoluyla Tanrısal evrenin gizlerine ulaşılabileceğini umduğu için yanılmış, başkalarını da yanıltmıştır. Gerçeğe yalnızca us aracılığıyla ulaşılabilir. Toplumsal yaşam belli bir plan içinde ve belli bir amaca yönelik eylemleri, bunlar da seçimi ve düşünmeyi gerektirir. Düşünme ise ancak tekil insanın (mütevahhid) gerçekleştirebileceği bir eylemdir. Dolayısıyla iyi ve erdemli devlet (medinetü’l-fazıla) ancak etkin usla bütünleşmeyi amaçlayan mütevahhidlerden oluşabilir. Bu toplumda, örneğin hekimlere ve yargıçlara yer yoktur; çünkü herkes hastalıklara yol açmayacak biçimde beslenir ve insanın erişebileceği en üstün olgunlukla davranır. Erdemli devlet oluşana değin mütevahhidler Tanrı’dan başka hekimleri olmaksızın, erdemli devletin bir üyesi gibi davranmak zorundadırlar.
Us kuramında titizlikle Aristoteles’i izleyen İbn Bâcce’ye göre insanın ayırıcı özelliği, davranışlarının irade ve düşünceye bağlı olmasıdır, insanın ve eylemlerinin özünü us oluşturur. Varlık basamaklarının en üstünde, göksel varlıkların biçimleri (suret) yer alır. Bunları etkin us, maddi us (heyulani akl) ve benliğin (nefs) iç güçlerini oluşturan biçimler izler.
İnsanın özü us olduğuna göre gerçek amacı da ussaldır. Bu nedenle insan etkin usa yönelik eylemlerde bulunmalıdır. Örneğin bilgiyi herhangi bir yarar düşüncesiyle değil, yalnızca bilgi için ve usunu olgunlaştırmak amacıyla öğrenmelidir. Bu eylemlerle amacına ulaşan mütevahhid bütün ruhsal biçimlerin özelliği olan süreklilik ve maddesizlik durumuna yükselir. Felsefi bilgelik (hikmet) ülküsüne ulaştığında, düşünsel ve ahlaki erdemlerle donandığında mütevahhid tanrısal bir kişilik kazanır, anlaşılabilir (makul) tözler (cevher) arasına karışır.
