Kesirler ile ilgili kısa ama güzel bir hikayecik. Kesirlerin gündelik yaşamdaki kullanımı, önemini anlatan, kesirler hakkında hikaye
Kesirler İle İlgili Hikaye
İlhan’ın ne zamandan beri merak ettiği bir şey vardı: Çeyrek kelimesini sık sık işitir, anlamını pek iyi kavrayamazdı.
— “Saat biri çeyrek geçiyor…” derlerdi, İlhan saate bakardı, l’i 15 dakika geçiyor.
Annesi bir gün pazardan gelmiş, geri kalan parasını saydıktan sonra: “Bakkal bir çeyrek eksik vermiş…” demişti. İlhan: “Onbeş kuruştan ne çıkar!” diyerek, annesini avutmak istedi. Annesi kaşlarını çattı:
- —”Ne çıkar olur mu! Para paradır. Beş kuruşun değerini bilmeyen beş bin liranın da değerini bilemez. Hem bakkalın bana eksik verdiği para on beş kuruş değil, beş kuruş.”
İlhan gene şaşırmıştı:
- — “Beş kuruş mu? Çeyrek beş kuruş mu demek?”
Annesinin çok işi vardı, lafı uzatmak istemedi.
- —”Evet.” dedi, geçti.
İlhan gene şaşkın şaşkın düşünüyordu:
- —”Saatten söz ederken çeyrek onbeş dakika anlamına geliyor; paradan söz ederken beş kuruş. Biri onbeş, biri beş. Bu nasıl iş?”
Bilmeyeniniz varsa kısaca söyleyelim: Çeyrek, aslında, dörtte-bir demektir. Eskiden 20 kuruşluk bir para birimi vardı. Bunun adına da, mecidiye derlerdi. Şimdi nasıl 1 lira paramızın birim’i ise, o zamanlar da 20 kuruşu birim sayarlar, bunun dörtte-birine, yani beş kuruşa da çeyrek derlerdi. Beş kuruşa verilen çeyrek adı oradan kalmadır. 1 saat ise, bilirsiniz, 60 dakikadır. Saat konusunda çeyrek denince 1 saatin dörtte-biri, yani 15 dakika anlaşılır.
Bunun gibi, her şeyin dörtte-birine çeyrek denilebilir ama, biz bugünkü dilimizde bu anlamda doğrudan doğruya dörtte-bir diyoruz: Çeyrek gün = Dörtte-bir gün, bir günün dörtte-biri (6 saat); çeyrek ekmek = Dörtte-bir ekmek, bir ekmeğin dörtte-biri gibi. Bir de buçuk var.
- — “Bir buçuk saat sonra gelirim.” dediğimiz zaman, 1 saat, bir de 1 saatin yarısı (yarım saat) sonra geleceğimizi anlatmış oluruz; demek oluyor ki buçuk “yarım” demek. Üç buçuk kilometre; beş buçuk metre; iki buçuk kilo gibi.
İşte burada, her günkü hayatımızın içinde, konuşmamız arasında tamsayılar’la kesir’leri kullanmış oluyoruz.
- Bir bütünü anlatan, bölüntüsü (kesiri) olmayan sayılara tamsayı denir.
- Bir bütünün bölündüğü eşit parçaların herbiri bir kesir’dir.