Kükürt elementinin ve bileşiklerinin başlıca kullanım alanları nelerdir? Kükürt’ün bileşikleri, özellikleri hakkında bilgilerin yer aldığı sayfamız.
Kükürdün başlıca kullanma yeri, endüstri için son derece önemli bir madde olan, sülfürik asit sentezidir. Kükürt tozu mantarları öldürmek için bağ ve bahçelere serpilir. Bir parazit olan bu mantarlar bitkilere zarar verirler. Doğal kauçuk fazla sert ve dayanıklı değildir. Otomobil lastiği olarak kullanmak için kauçuk vulkanize edilir. Bu kükürtle ısıtılma işlemidir; sertliği ve dayanıklılığı artırır. Kükürt kara barut, kibrit ve çeşitli ilaçlar yapımında da kullanılır. Kükürt aktif veya sönmüş volkanların yakınlarında bulunur. Kükürt bulunan bütün bölgeler yakın veya uzak devirlerde volkanların aktif olduğu yerlerdir. Kükürt zayıf bir antiseptiktir. Bu sarı renkli katı madde yüzyıllarca ilaç olarak kullanılmak üzere topraktan çıkarılmıştır. Kükürt İtalya ve Sicilya’nın volkanik bölgelerinde, yurdumuzda Keçiborlu ve Sarayköy yörelerinde bulunur. Yeraltında kireç taşı ve alçı taşı kayalarıyla karışmış haldedir.
Kükürt kolayca tutuşan birkaç elementten birisidir. Soluk mavi alevle yanar, yanma sonunda oluşan kükürt dioksit fena kokan bir gazdır. Yeraltından kükürt çıkarmaya yarayan ve bugün de uygulanan metot çok eskidir. Yalnız işlemi daha verimli hale getirmek için bazı düzeltmeler yapılmıştır. Kükürtlü kayalar meyilli bir yüzeye yığılır, üstü toprakla örtülür, birkaç baca yeri bırakılır ve alttan ateşlenir. Kükürdün bir kısmı yanarken çıkan ısı geri kalanı ergitmeye yarar. Ergiyip akan kükürt aşağıda toplanarak katılaşır. Bu işlemde kükürdün üçte biri yanarak ziyan olur. Geriye kalan katı kükürt parçaları kırılır ve kükürt çubuğu adıyla satılır. Katı parçalar ısıtılarak saflaştırılabilir. Isıtma dışarıdan olur, kükürt yanmaz, çıkan kükürt buharı bir yerde toplanarak soğutulur. Yabancı maddeler geri kalır, ele geçen kükürt sarı toz haldedir ve kükürt çiçeği adıyla satılır. Louisiana ye Teksas’ta (A.B.D.) büyük kükürt yatakları bulunmuştur.
Luisiana’da bulunan kükürt hemen hemen saftır. Yalnız gevşek kum taşı katmanları altında bulunur. Bu katmanlar zehirli gazlarla doymuş olduğu ve kükürt derinlerde bulunduğu için eski yöntemle elde edilmez. Burada Frasch yöntemi uygulanır. Su basınç altında ve normal kaynama noktasının bir hayli üstünde ısıtılır. Böylece sıcaklık 170°-180°C arasına kadar yükselir. Elde edilen aşırı ısınmış su buharı, kükürdü ergitmek için, yine basınç altında bir boruyla yeraltına gönderilir. Başka bir boruyla yüksek basınçlı sıcak hava da pompalanır, bu ergimiş kükürdü karıştırır ve üçüncü bir borudan yüzeye doğru yükseltir. Ergimiş kükürt geniş teknelerde katılaştırılır. Bunda %95’ten daha çok kükürt bulunur ve birçok amaçlar için daha fazla saflaştırma gerekmez. Yerde üç delik delme daha kolay olduğu için, üç ayrı boru yerine iç içe geçmiş üç boru alınır. Sıcak hava borusu içte, sıcak su borusu en dıştadır, ve ergimiş kükürdün çıkış borusunu sararak ısıtır, akan kükürdün daima sıvı halde kalmasını sağlar.
Maddelerin çoğu bir cins kristal yapısı gösterir. Fakat kükürt birkaç şekilde bulunur.
Birkaç çeşit kristal yapısı gösterdiği için kükürt allotropiktir, denir. Oda sıcaklığında rombik kükürt kristalleri dengededir, diğer kristal tipleri yavaş yavaş rombik şekle dönüşür. Büyük rombik kükürt kristalleri elde etmek için toz kükürt karbon sülfürde (kolay tutuşan ve ağır kokan bir sıvı) eritilir, eriyik süzülür ve buharlaşmak üzere bırakılır. Çok tanınan diğer kükürt allotropu monoklinik (prizmatik) kükürttür. Bu iğne şeklinde kristallerden yapılmıştır. Bunu elde etmek için, kükürt ergitildikten sonra yüzeyi kabuk bağlayıncaya kadar soğutulur. Sonra kabuk delinir ve kalan sıvı kükürt akıtılır. Kabın kenarında ve kabukta iğneye benzer monoklinik kükürt kristalleri görülür. Bu iğneler yavaş yavaş rombik kükürde dönüşür. Kükürdün başka bir ilgi çekici şekli de plastik kükürttür. Çekince lastik gibi uzayan bu allotrop, ergimiş kükürt soğuk suya akıtılarak elde edilebilir. Birkaç saat sonra katılaştığı için bunun esnek oluşundan faydalanılamaz.
Kükürt ısıtıldığı zaman görülen renk değişimi de ilgi çekicidir. Soğuk kükürt limon sarısı renginde bir katıdır. Ergidiği zaman amber sarısı bir sıvı olur. Isıttıkça rengi koyulaşır, esmer renkli ve kıvamlı bir hal alır. Sıcaklık daha yükselirse renk açılır ve sıvı daha akıcı olur Bundan sonra kırmızı kahve rengi kükürt buharları oluşur.
İçinde kükürt bulunan bileşikler arasında en tanınmışı sülfürik asittir Bunun endüstride çok önemli kullanma yerleri vardır. Sülfatlar sülfürik asitten elde edilen tuzlardır. Tabiatta en fazla bulunan sülfat jips (alçı taşı) denilen kalsiyum sülfattır. Jipsin bileşiminde su da vardır Alçıda jipsten daha az su bulunur. Bu, alçı taşını ısıtıp suyunun bir kısmını uçurarak elde edilir. Bitki ve hayvan hücrelerinin çoğunun proteinlerinde az miktarda kükürt vardır. Sarımsak ve bayır turpunun acımtırak tadı kükürt bileşiklerinden ileri gelir. Yumurta bozulursa çok kötü bir koku çıkarır. Bu parçalanan proteinlerden oluşan hidrojen sülfür (kükürtlü hidrojen) gazının kokusudur. Bu gaz laboratuvarlarda analiz işlemlerinde çok kullanılır, devamlı olarak bu maddeyi elde eden laboratuvarlar bu sebeple kötü kokarlar. Kükürdün yanmasıyla oluşan kükürt dioksit gazı yünlü ve ipekli kumaşların ağartılmasında kullanılır. Bunun kokusu da hiç hoş değildir.
