Milet antik kentinin yerleşim planı, bölümleri, Milet’te bulunan bölümler, özellikleri, tarihçesi ve planı hakkında bilgi.
Milet’in ızgara tipi kent planı
Milet’in biribirlerini dik açılarla kesen sokaklarının oluşturduğu kent planı Miletli şehir plancısı Hippodamos’la birlikte anılır. M.Ö. 5. yüzyılda Perelerin Milet’i tahribinden sonra kentin yeniden inşasında onun rolü olduğu bilinir. Ancak arkeolojik araştırmalar kentin plan düzeninin Milet’in Persler tarafından tahrip edilmesinden daha önceki Arkaik dönemde kurulduğunu göstermiştir. Hippodamos sadece var olan planlama geleneği sürdürmüştür.
Miletos Yerleşim Planı (Kaynak : wikipedia.org)
Her yıl kış aylarında görülen taşkınlar Menderes Deltasını göçmen kuşların ve nadir türlerin konakladığı bir biotop olan göller peyzajına dönüştürür. Antik kentin merkezinde yer alan ‘Görkemli Yol’ bir küçük göl olur ve üzerine iyon düzenli kolonadlı yapının (18) görüntüsü yansır. Bu yüzden kış aylarında gezerken ‘Görkemli Yol’ değil, daha yüksek bir konumda olan, iyon düzenli kolonadlı yapının(16) ve anıtsal çeşmenin (20) arkasından geçen ve Büyük Kilise’de (22) biten paralel yol kullanılır. Oradan henüz kazı yapılmamış Güney Pazarı’nın üzerinden giden çapraz yol kullanılarak Serapis Tapınağına (26) ulaşılır.
A. Başlangıç ve bitiş
- Tiyatro
- Bizans kalesi
- Dört Sütunlu Cami
- Hellenistik heroon (anıt mezar)
- Roma heroonu (anıt mezarı)
- Aziz Mihail Kilisesi / Dionysos Tapınağı
- Piskopos Sarayı olarak adlandırılan yapı
- Kırk Merdivenli Camii
- Liman anıtı
- Liman yapıları
- Kuzey Pazarı
- Liman kapısı
- Delphinion
- Köşk ve Han
- Hümay Tepe Hamamı
- Türk hamamı
- Capito Hamamı
- İyon düzenli kolonadlı yapı
- Hellenistik Gymnasion
- Nymphaeum (anıtsal çeşme)
- Anıtsal kapı (Propylon)
- Büyük Kilise
- Pazar Kapısı
- Bouleuterion (kent meclisi)
- Depo yapısı ve genel tuvalet (latrine)
- Serapis Tapınağı
- Bizans suru
- İlyas Bey Camii ve Külliyesi
- Faustina Hamamı
- Han
1. Tiyatro
Güneybatıdan kente yaklaşırken tiyatro uzaktan görülür. Şimdi alüvyonlarla dolmuş ve üzerinde sahne binasının muhtelif yapı taşlarının sergilendiği liman koyunun dibinden dik bir şekilde yükselir. Daha eski olan ve içine 5300 kişi alan Hellenistik dönem tiyatro yapısı Roma döneminde 15.000 seyircilik alt, orta ve üst olmak üzere üç bölümlü anıtsal bir yapıyla değiştirildi. En üstteki üçüncü bölüm bugün mevcut olmayıp, yerinde bir Bizans kalesi vardır.
2. Bizans Kalesi
Bölgeye Arap ve Türk akınlarının başlamasıyla birlikte tiyatro önce 7. yüzyılda ve daha sonra 11. yüzyılın sonlarında kaleye çevrildi ve kuvvetlendirildi. Tiyatronun eksik oturma sıraları şimdi artık kalmayan Bizans yapılarında kullanılmıştı. Kalenin en yüksek noktasında zamanında biri batıda, diğeri -şimdi hala var olan-doğudaki olmak üzere iki avlusu vardı.
Miletos’ta Kutsal Yol’da bir İonik stoa (Kaynak : wikipedia.org)
3. Dört Sütunlu Cami ve Bizans Kapısı
Tiyatronun üzerindeki kalenin doğusunda, yanında iki kulesi olan başka bir kapı yer alır. Bu kapı tiyatronun arkasındaki Kale Tepe’deki yerleşmeyi Türk akınlarına karşı korumak üzere çevrilmiş kent duvarına aitti. Kapının doğu tarafında önünde yer alan cami adını içinde bulunan ve çatısını taşıyan dört devşirme sütundan almıştı. Muhtemelen cami 14. yüzyılda kentin Türklerce fethinden hemen sonra kale içine yerleştirilen askerlerin ibadeti için inşa edilmişti.
4. Hellenistik Heroon (anıt mezar)
Her ne kadar ölüler kent duvarları dışında defnedilmiş olsalar da, Heroon olarak adlandırılan bu antik anıt mezar kent içinde yer almaktadır.Yer altındaki mezar odasının arka tarafında beş mezar nişi vardır.
5. Roma Heroonu (anıt mezarı)
Diğer bir anıt mezar, doğusundan geçen döşemeli yolla birlikte derin bir kazı çukurunun İçinde yer almaktadır. Kolonadlı bir avlu ve ortasında bulunan anıt mezar yapısının içinde bir lahid kaidesi görülür.
Kaynak : wikipedia.org
6. Aziz Mihail Kilisesi ve Dionysos Tapınağı
Aziz Mihail Kilisesi 600 yıllarında Hellenistik Dionysos tapınağının temelleri üzerine inşa edilmiş üç nefli bir bazilikadır, Bazilikanın batı ve kuzey duvarları tapınağın kutsal odasının (cella) kazılar sonucu açılan duvarları üzerindedir.
7. Piskopos Sarayı
Piskopos Sarayı olarak adlandırılan yapı Aziz Mihail Kilisesi’nin kuzeyinde yüz yıl önce ilk ortaya çıkartıldığından beri ‘piskopos sarayı’ olarak adlandırılan bir yapı yer alır. İçinde mozayik döşemeler bulunan yapının üzerinde koruyucu bir çatı vardır. Yapının daha alçakta olan kuzey kesimi Roma imparatorluk döneminde mevcut bir sokağı kapatarak inşa edilmiştir.
8. Kırk Merdivenli Cami ve Hamam
Yüksek zemin düzeyi ve yapının yönlendirilmesi caminin bir Türk yapısı olduğunu göstermektedir. Adını yapının batısında bulunan ve ezan mahalline çıkmak üzere kullanılan merdiveninden alır. Bu tip basamaklar 15. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine geçene kadar Milet’i (Balat) bir ticaret limanı olarak kullanan Menteşe Beyliği camilerinin özeliklerindendir.
Kırk Merdivenli Cami’nin güneybatısındaki hamamın sıcaklık bölümünü merkezi bir kubbe ve onun dört yanında tonozlu kanatlarla köşelerdeki dört halvet oluşturur.
Kaynak : wikipedia.org
9. Liman anıtı
Anıt bugün bitkilerle kaplı bir yeşil alan olarak algılanan Aslanlı Liman’ın güneybatı köşesini tanımlar. Yuvarlak kaide üzerine bir kısmı yerleştirilen kabartmada bir deniz varlığı görülmektedir. Muhtemelen bu anıt bir deniz zaferi anısına dikilmiştir.
12. Liman Kapısı
Aslanlı Liman’ın güneydoğu köşesinde bulunan Liman Kapısı’ndan çevresinde kentin önemli yapılarının yer aldığı ‘Görkemli Yol’ a geçilirdi.
13. Delphinion
‘Görkemli Yol’un kuzeydoğu köşesinde Delphinion bulunuyordu. Burası etrafı yapılarla çevrili arkaik Apollon kutsal alanıydı. Ortasında bir altarın temel köşeleri ve bir yuvarlak yapının kalıntıları vardır. Her yıl ‘Kutsal Yol’ üzerinden Didim’deki Apollon Tapınağına düzenlenen dini alaylar Delphinion’dan başlardı.
14 . Köşk ve Han
Hümay Tepe eteklerinde yüksek sivri kemeriyle dikkati çeken bir harabedir. Türk dönemi yapısı Menteşe beylerinden birine ait bir köşk olabilir. Aslanlı Liman’ın doğusunda yer alan alçak han kalıntısı Ortaçağ’da akarsu limanına bağlı olarak Osmanlı dönemine kadar kullanılan ve ‘Pireli Han’ olarak adlandırılan bir yapıdır.
Milet Antik Kenti Örnek Modeli (Kaynak : wikipedia.org)
15 . Hümay Tepe Hamamı
Aslanlı Liman’ın doğu yakasında Hümay Tepe’nın eteklerinde yüksek bir harabe olarak kalmış Roma hamamı görülür. Muhtemelen hem Hümay Tepe’deki konutlara, hem de limana hizmet veriyordu.
16. Türk Hamamı
Deiphinion’un güneyinde iyi korunmuş bir hamam yer alır. Antik duvarlar temel olarak kullanıldığı için bu ortaçağ yapısı antik kent planına uygun inşa edilmiştir. Duvarlarındaki gemi graffitileri dikkati çeker.
17. Capito Hamamı
Hamamı Capito adlı bir kişi birinci yüzyılda yaptırmıştır. Yapı Anadolu’daki büyük, simetrik hamam yapılarına ait ilk örnektir. Kolonadlı bir avludaki soğuk havuzu alttan ısıtmalı bir dizi sıcak banyo mekanı izler.
18. İon düzenli kolonadlı yapı
Görkemli Yolu doğu tarafından sınırlayan İon stilinde inşa edilmiş Roma yapısı. Bir mimari deneme olarak kısa bir bölümü özgün ölçülerinde ayağa kaldırılmıştır.
20. Nymphaeum (anıtsal çeşme)
Bugün hala görülebilen yüksek kaba duvarlar bir Roma anıtsal çeşmesine aitti ve birkaç katlı bir mermer cepheyle kaplıydı. Cephenin parçaları bugün yapının önündeki agorada görülebilir. Anıtsal çeşmeye doğudan, Milet’e Türk dönemine kadar temiz su sağlayan, bir Roma kanalı
Kaynak : wikipedia.org
21-22. Anıtsal Kapı (propylon) ve Büyük Kilise
Büyük Kilise olarak adlandırılan yapı 6. yüzyılda muhtemelen Roma imparatorluk kültüyle ilgili daha eski bir yapının yerine inşa edildi. Eski yapının giriş yapısı korundu ve kilise girişi olarak kullanıldı. Giriş yapısı kolonlarla çevrili bir avluya açılıyordu. Buradan üç nefli bir basilikaya geçiliyordu. Zemin düzeyi antik agora zemininden yükseltildiği için yerler kış aylarında genellikle kuru kalıyordu.
23. Pazar Kapısı
Yapının dört parçalı kaidesi Milet’te yerinde, iki katlı cephesi Berlin’deki müzededir. Görkemli Roma kapısı arkasında yer alan Güney pazarına girişi tanımlar. 7. yüzyılda Pazar kapısı hemen arkasından geçen Bizans kent suruna dahil edildi. Kapının doğu geçidi kapandı; orta geçit savunma kulesine dönüştürüldü ve güney geçidi yeni yapılan kuleye geçişi sağladı.
24. Bouleuterion (kent meclisi)
Meclis yapısı Hellenistik dönemde inşa edilmiştir. Agora tarafından girişinde bir kapı yapısı, ortada kolonadlı bir avlu ve içine 1200 kişi alan meclis salonu yapının öğeleridir.
25 . Depo yapısı ve genel tuvalet (Latrine)
Güney Pazarı’nın batı tarafı Hellenistik dönemde inşa edilmiş depo yapısıyla belirlenir. Hem depo hem de pazar yapıları dev boyutlarda, pazar 30.000 m2 büyüklüğünde, depo 150 m uzunluğundaydı. Roma imparatorluğu döneminde aradaki sokak üzerine, pazarla depo arasına bir genel tuvalet inşa edilmiştir.
26 -27. Serapis Tapınağı ve Bizans Kapısı
Roma Serapis Tapınağı üç nefli bir kutsal mekandan (cella) ve açık bir ön holden oluşuyordu. Ön mekanın alınlığı ayağa kaldırılmış durumda olup, üzerinde ışınlardan oluşan çelenkli Serapis büstü vardır. Kutsal mekanın giriş duvarı 7, yüzyılda Bizans duvarına dahil edilerek ön açık mekan ve kapısı dekoratif bir kent kapısı olarak kullanıldı. Ön mekanın sağında ve solunda antik sokaklara açılan İki kent kapısı daha vardı.
28. İlyas Bey Külliyesi
Son Menteşe beyi olan İlyas Bey 1404 yılında cami, medrese, imaret ve hamamdan oluşan külliyeyi kurmuştu. Cami antik bloklarlarda yeni Türk süslemelerinin oluşturduğu görkemli mermer kaplamaları ve çok iyi korunmuş durumuyla dikkati çeker.
29. Faustina-Hamamı
Şehrin en büyük hamamı Roma imparatoru Mark Aurel’in eşi Faustina tarafından 2. yüzyılda vakfedildi. Geç antik dönemde onarıldı ve yeni heykellerle donatıldı. 7. yüzyılda Bizans kent suruna dahil edildi. Hamamın güneydoğusundaki kesimdeki duvarın uzun bir kesiminde kazı yapıldı; burada bir kapı bulunuyordu.
30. Han
Tiyatro Limanı dolduktan sonra Türk döneminde burada bir han inşa edildi. 1980lerde ilgili kurumlarca esaslı bir restorasyondan geçirildi. Bugün içinde bir kafeterya ve tuvaletler yer almaktadır.
