Hücre bölünmesi ve mitoz bölünme hakkında bilgiler. Mitoz bölünmenin evreleri / safhaları ve bunların açıklamalarının yer aldığı yazımız.
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Hücre küre şeklinde düşünülürse hacmi yarıçapının küpüyle büyürken yüzeyi yarıçapının karesi ile büyür. Bu nedenle bir süre sonra hücrenin yüzeyi gerek besin maddelerinin alınmasını gerekse artık maddelerinin atılmasını ve gaz alışverişini sağlayamaz. Bu durumda hücre yüzeyini büyütmek için bölünür.
Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi, büyüme ve gelişme için ölen ve yıpranan hücrelerin yenilenmesi için gereklidir. Bazı hücreler daha sık bölündükleri halde bazı hücreler hayatın sonuna kadar bölünmez sınır hücrelerinde olduğu gibi.
Araştırıcılar her hücrenin çekirdek ve stoplazma hacimleri arasında bir oran olduğunu ve bu oranında hücre bölünmesinde rolü olduğunu deneylerle göstermişlerdir. Bu oran belli bir sınırı aştıktan sonra çekirdekten bölünme sinyali verilir ve hücre bölünür.
Hücre bölünmesi hücreyi yaşlanmaktan korur hücre çoğalmasını sağlar.
Hücrelerde mitoz ve mayoz olmak üzere başlıca iki tip bölünme vardır.
MİTOZ:
Bütün hayvan ve bitki hücrelerinde, insanda görülen bir bölünme şeklidir.
Mitozun genel özellikleri
1) Çekirdeği olan bütün hücrelerde görülen bir bölünme şeklidir. (Sinir Hücresi hariç)
2) Mitoz ile aynı özelliklere sahip iki yeni hücre oluşur. »
3) Yeni hücrelerde kromozom sayısının sabit kalsını sağlar.
MİTOZUN SAFHALARI
İnterfaz: Bu safha bölünmeye hazırlık safhasıdır. Bu evrede DNA ve Sentrozom kendini eşler böylece kromozom ve sentrozm sayısı iki katma çıkar. Bu sırada bölünme için gerekli olan enerji üretilerek hücrede depolanır. Ayrıca iğ ipliklerinin sentezi için grekli proteinlerin üretimi de interfaz safhasında gerçekleşir.
► 1- Profaz:
İnterfazda kendini eşlemiş olan kromozomlar, sentromerlerinden birbirine bağlı, dağınık, ince uzun iki kromatit halindedir. Kromozomların eşlenmesi sonucu meydana gelen kromozom ipliklerine kromatit denir. Kromatitler, sentromerlerinden iğ ipliklerine bağlanırlar. Profaz başında kromozomlar kı-salıp kalınlaşmaya başlar, Eşlenmiş sentrioller ayrı kutuplara doğru itilmeye başlar. Profaz sonuna doğru çekirdekçik ve çekirdek zarı erimeye başlar.
► 2- Metafaz:
Krmozomlar bu safhada iğ ipliklerine dik olan ekvator düzleminde dizilirler. Çekirdekçik ve çekirdek zan tamamen iğ iplikleri kromozomlara doğru ilerleyerek bir kromozo-mon eş kromatitlerini ayrı kutuplara çekmek için sentromerlerine bağlanır. Kromozomların mikroskopta en belirgin bir şekilde görlü-ğü safhadır.
► 3- Anafaz:
Kromozmalar kutuplara çekilmeye başlar. İğ ipliklerinin kasılması ile birbirinen ayrılarak hücrenin karşılıklı kutuplarına giderler. Kutuplardaki kromozomlar iğ ipliklerinden ayrılarak tekrar eski şekillerine dönerler.
► 4- Telofaz:
Kromozomlar helezon şekillerini kaybederek, eski, ince uzun dağınık hallerine dönerler. İğ iplikleri yok olur. Çekirdekçik ve çekirdek zarı yeniden oluşur. Böylece çekirdek bölünmesi (karyokinez) tamamlanır. Arkadan sitoplazma bölünmesi (sitokinez) başlar ve iki yeni hücre oluşur. Sitokinez bitki ve hayvan hücrelerinde farklılık gösterir.
Hayvan hücrelerinde sitoplazma hücre zarından içeriye doğru girinti yaparak hücrenin ikiye bölünmesini sağlar.
Bitki hücresinde ise, hücrenin ekvator düzleminde oluşan orta lamel(ara plak) ile sitoplazma bölünmesi başlar. Orta lamelde hücre duvarı oluşumunu tamamladıktan sonra iki hücre birbirinden tamamen ayrılarak iki yeni hücre oluşumu sağlanır.
Şekil: Bir hayvan hücresinde mitoz bölünmedeki iki önemli ayırıcı özelliği göstermektedir. Sentriollerin bulunuşu ve sitoplazma bölünmesinin dıştan içe doğru bir boğumlanmanın başlaması ile gerçekleşmesi.
Aşağıdaki şekilde bir bitki hücresinde mitoz bölünme sırasındaki sitoplazma bölünmesi gösterilmektedir. Burada sentriollerin bulunmadığına ve hücrenin ortasında bir ara bölmenin meydana geldiğine dikkat ediniz. Bitki hücresinde sentrozom bulunmadığından iğ iplikleri sitoplazmada oluşmaktadır.
