Para nedir ne demektir? Para nasıl ortaya çıkmıştır ve paranın özellikleri nelerdir? Para hakkında genel ve tarihsel bilgiler.
Para, genel bir tarife göre, alışverişte mübadele vasıtasıdır. Bu geniş tarife, altın, gümüş ve kağıt paralarla çekler, banka havaleleri, mevduat, ticaret senetleri, hatta ortaklık hisse senetleri, tahviller bile girer. Dar tarifiyle ise, para borçların ödenmesinde kullanılan, ödemenin sağlamlığı için üçüncü kişinin taahhüdüne veya ödemeyi yapanın ayrıca sorumluluğuna lüzum olmayan mübadele vasıtasıdır.
Para, mübadele vasıtası olduğu kadar, kıymet ölçüsüdür, gelecekteki ödemeler için «biriktirilebilen kıymet»tir. Aynı zamanda, bankalardaki para mevduatı, çekle ödemelere karşılık olur.
Kaynak : pixabay.com
Para bugünkü mevkiine gelinceye kadar çeşitli gelişme safhalarından geçmiştir.
Malı malla değiştirmek suretiyle yapılan alışverişlerde, yani «trampa» usulünde, alınıp verilen mallar arasında kıymet eşitsizliğini önlemek hemen hemen imkansızdı. Alışveriş alanları genişledikçe, insanların, kıymeti az çok belirmiş ve değişmeyen bir malı, müşterek mübadele vasıtası olarak kabul ettikleri anlaşılmaktadır.
Devletlerin şekil verip üzerlerine kıymet veya başka bir işaret koydukları kıymetli maden parçaları (sikkeler) ortaya çıkınca, o zamana kadar rastlanan birçok zorluklar önlenmiş oldu. Madenî para, bir malın belli bir miktarından başka bir şey değildir. Bunlara «mal-para» denir.
Kaynak : pixabay.com
Madenî parayı saklamak zorluğu karşısında, Ortaçağ’da zenginler altın, gümüş paralarını, emin tacirlere, çoğunlukla kuyumculara bırakırlar, onlardan, bırakılan parayı gösteren makbuzlar alırlardı. Ödemelerinde de bu makbuzları verirlerdi. Sonraları, bir makbuz yerine, aynı değerde birçok makbuzlar verilmesi adet oldu. Böylece, ödemelerde kolaylık sağlandı. Yüzyıllarca sınırlı bir şekilde sürüp giden bu uygulamaları sonradan bankalar yapmaya başladı, makbuzlar, «banknot» adını aldı.
XIX. yüzyıldan bu yana bu görev, merkez bankalarında toplandı, resmî mahiyet kazandı. Banknot, getirildiğinde karşılığında madeni para ödenmesi gereken bir taahhüt senedidir. Yalnız, gitgide banknot miktarı o dereceye vardı ki, bankaların bunları madeni paraya çevirileri imkansızlaştı. Bundan dolayı, devletler, kanunla, banknotlara «mecburî tedavül» kabiliyeti tanıdılar.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, birçok devletlerin para sistemleri altüst oldu, tedavülde, madeni paraya çevrilmesi mümkün olmayan banknotlarla karşılıksız devlet kağıt parası kaldı. Bu durum zamanla doğal bir hal sayıldı. Bugün madeni para kullanan memleket hemen hemen kalmamıştır. Böylece, madeni para ile kağıt para, hatta banknot arasındaki bağ tamamen kopmuş oldu.
Para Sistemleri
Genel tedavül vasıtaları «madenî para», «madenî para makbuzları», «banknot», «mâdene çevrilemiyen kâğıt para»dır. Sınırlı tedavül vasıtaları ise «ticarî senetler» (çek, poliçe, bono), malları temsil eden «senet» lerdir.
Madenî para olarak, ya yalnız altın, ya da yalnız gümüş kullanılması haline «tek maden sistemi», her ikisinin kullanılmasına da «çift maden sistemi», aynı sikkenin birer miktar altın veya gümüşü ifade etmesi haline «çift mikyas sistemi» denir. XIX. yüzyılda gümüş kıymetini kaybettiğinden sonuncu sistem «topal mikyas sistemi» adını almıştır.
Kaynak : pixabay.com
Hukukta para, her türlü hukuki kıymetlere değer biçmek üzere kullanılan, mübadele vasıtası olan madeni veya kağıt menkul eşyadır, misli bir maldır. Para borcunda, borcun miktarı, onu temsil eden paranın kıymetidir. Üzerinde devlet itibarına ait alqmet bulunan madenî, ya da kâğıt her türlü «para», esham, tahvilât, bonoların, bu mahiyette daha başka malî evrakın itibarını taklit veya her hangi bir suretle kırmak yolundaki hareketler, eskiden beri «kalpazanlık» diye anılır, ceza kanuniyle ağır surette cezalandırılır.
