Ülkemizde son 20 yıldır sürekli adını duyduğumuz ve tartışma konusu durumundaki bor madeni nedir? Ne işe yarar? Nerelerde kullanılır?
Bor madeni hakkında bilgi
Her şeyden önce, bor madeninin Türkiye için fazlasıyla önemli ve kıymetli bir maden kaynağını olduğunu söylememiz mümkün olacaktır. Periyodik tabloda B simgesiyle gösterilen, ametal ve metal arasındaki bir kimyasal bileşiğe sahip olan; bununla birlikte yarı derecede iletkenlik gösteren bor madeni doğadayken sürekli kendisi gibi başka elementlerle bileşik haline gelerek kendini o şekilde muhafaza etmektedir.
Doğada bugüne kadar keşfedilmiş 230 çeşit bor minerali olduğu söylenmektedir. Bor madenlerinin kendisi gibi çok benzer bir türü de “borat”tır. Boratlar; bor madenlerinin doğadayken oksijenle bağ kurabilme yetisinin fazla olmasından dolayı oksijenin ve borun bileşiminden meydana gelmektedir.
Türkiye ve Bor Madeni İlişkisi
İçinde bulunduğumuz çağın en önemli madenlerinden biri olan bor madeni, dünya genelindeki rezervlerinin yarısından fazlasını Türkiye’de barındırmaktadır. Oran olarak %65’lik bir kesimden bahsedilirken, dünyadaki üretimin %32’lik bir payı da Türkiye’ye aittir. Dünyada bor barındıran diğer ülkelere baktığımızda; ellerindeki rezervlerin en geç 50 yıl içerisinde tükeneceği söylenirken; Türkiye söz konusu olduğunda bizim topraklarımızda bulunan bu madenlerin en az 450 yıl daha idare edebilecek miktarda olduğu ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de çıkartılan bor madenlerinin devlete bağlı olan bir kuruluş olan Eti Holding A.Ş tarafından yapıldığı belirtilmektedir. Bor madeni çıkartılan bölgeler Dursunbey, Susurluk, Savaştepe, Burhaniye, Sultançayı, Bigadiç, Eskişehir, Kütahya ve Bursa gibi daha pek çok şekilde örneklendirilebilecek şekilde sayılabilmektedir.
Şuan ülkemizde 1.700.000 hektarlık bir alanda bulunan bor madenleri kamulaştırılmıştır. Kamulaştırılan bu alanlarda bulunan rezervlerin toplamı da 2,5 milyar tonluk bir kapasitesi bulunmaktadır. Ülkemizde bor madeni her şeyin ötesinde çok bütük bir maddi gelir kaynağı niteliğindedir. 1 trilyon gibi rakamlarla ifade edilen bu zenginlik; bor rezervlerinin yarısının işlenmiş halde satılmasıyla diğer yarısının da ham madde şeklinde satılmasıyla elde edilmektedir.
Bor madeninin geçmişi
İlk olarak 4500 yıl öncesine dayanan süreçlerde, Tibet halkı tarafından bor madeninin kullanılmaya başlaması tarih araştırmacıları tarafından ortaya çıkartılmıştır. Yani bu durum bor mineralinin her ne kadar günümüzde değerlendiğini düşünsek de aslında çok çok uzun yüzyıllar öncesinde keşfedilmiş doğal bir kaynak olduğunu gözler önüne sermektedir.
Eski uygarlıklar, ellerindeki bor madenlerini bilhassa cam imal ederken kullanmışlar; Araplar sağlık alanında bor madenine yer vererek pek çok hastalık için geliştirilen doğal şifa kaynaklarını bu elementten faydalanarak yapmışlardır. Günümüz dünyasında ise borun en çok kullanılmasına imkan tanınmaya çalışılan alan otomotiv ve benzin sektörüdür. Çünkü bor madeninin içerisinde bulunan hidrojeni depo etme özelliği, kendisinin petrolün yerine kullanılmasını sağlayabilmekte ve böylelikle hidrojen enerjiyle çalışan araçların üretime sokulabileceği fikri gündeme gelecektir.
Bor madeni nerelerde kullanılır?
- Seramik sanayisi : Seramik sanayisi koşullarında emaye ürünlerinin doygunlaşma ısısını değiştirebilmesi açısından yazımızın başında bahsettiğimiz borik asit kullanılmaktadır. Ayrıca bu içerik, seramik yapıldıktan sonra çizilme risklerinin de önüne geçmektedir.
- Savunma sanayisi : Kurşun geçirmez yeleklerde ve askeri tankların zırhlı kısımlarında kullanılan bor madeni, elmas taşından sonra gelen en sert malzeme olarak kabul edilmektedir.
- Temizlik ürünleri sanayisi : Mikrop yok edici etkisi sayesinde hem deterjanlarda hem de sabunlarda kullanılabilen bor minerali, aynı zamanda suyu yumuşatma etkisi ve beyazlatma etkisiyle de deterjan ürünlerinde ve benzer diğer temizlik ürünlerinde içerik olarak yer almaktadır.
- Cam sanayisi : Pencere camlarında ve şişe camlarda kullanılan bor, çok nadir olarak bu ürünlerin içeriğinde yer almaktadır. Bunun yerine özel olarak üretilen camlarda ve mutlaka ısı izolasyonu yapması gereken camlarda hem borik asit hem de bor minerali mutlaka bulundurulmaktadır.
- Tarımsal alanlar : Bor minerali hem topraktaki verimliliği arttırmak için hem de tam tersine gelişmeyi durdurup bekletmek için kullanılabilen müthiş bir kaynaktır. Bununla birlikte pek çok bitkinin temel beslenme maddesi olarak kullanıma uygun olan bor minerali; bu etkisini bir takım bitkilere boraks özlü gübreler verilmesiyle gösterebilmektedir. Bunun dışında toprağın temiz ve bakımlı bir hale getirilmesi için de bordan yararlanılmaktadır.
- Sağlık sektörü : İsmine “BNCT” denilen bor içerikli madde, kanser gibi çok önemli bir hastalığın tedavisinde kullanılabilmektedir. Vücuttaki kanserli hücrelerin tespitinde ve onların yok edilme aşamasında sıklıkla yararlanılan bor, bazı ülkelerde tablet şeklinde dahi satılabilmektedir.
- Yakıt sektörü: Bor madeninin içeriğinde bulunan sodyum tetraborat isimli madde, kullanılan yakıtlarda önemli bir katkı maddesi olarak yer almaktadır. Hatta bu madde uzun yıllar öncesinde Amerika’daki havayolu şirketlerinde önemli bir uçak yakıtı olarak da kullanılmıştır.
