Türkiye’nin denizleri ve kıyıları nelerdir? Türkiye’deki denizlerin ve kıyılarının özellikleri nelerdir, maddeler halinde tanıtımı, açıklaması.
Ülkemizin kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Akdeniz, batısında Ege Denizi bulunur. Çanakkale Boğazı ile İstanbul Boğazı Karadeniz’le Ege Denizi arasında bağlantı kurarlar. Yurdumuzun kuzeybatısındaki Marmara Denizi ise, bir iç deniz’dır. Başka denizlerle bağlantısı bulunmayan, ya da ancak dar bir yolla bağlı olan denizlere «iç deniz» denir.
İstanbul Boğazı, deniz sularının altında kalmış eski bir akarsu vadisidir. Uzunluğu 30 km.’dir. Bu boğazda iki türlü akıntı vardır: Karadeniz’in az tuzlu suları üstten Marmara’ya, Marmara’nın daha tuzlu, dolayısıyla daha ağır suları da alttan Karadeniz’e akar.
Çanakkale Boğazı 62 km.’dir. Oluşum bakımından, İstanbul Boğazı’na benzer. Burada da Marmara suları üstten Ege’ye, Ege’nin çok tuzlu suları da alttan Marmara’ya akar.
DENİZLERİMİZ
Akdeniz
- Dünya’nın en büyük iç denizi olan Akdeniz ülkemizin güney ve güneybatısında yer alır.
- Cebelitarık Boğazı’yla Atlas Okyanusu’na, Süveyş Kanalı’yla Kızıldeniz’e oradan da Hint Okyanusuna bağlanır.
- Enlemin etkisi ile Türkiye’nin en sıcak ve en tuzlu (%o36-39) denizdir.
- Sıcak ve tuzlu olduğu için balık miktarı azdır.
- 3000 saat güneşlenme süresi ile denize girme süresi en uzun olan denizimizdir. Bu nedenle kıyı turizmi gelişmiştir.
- Kıyının gerisindeki dağlar kıyıya paralel uzandığı için,
* Boyuna kıyı tipi görülür.
* Kıta sahanlığı dardır.
* Derinliği fazladır.
* Falezler yaygındır.
Ege (Adalar) Denizi
- Türkiye’nin en uzun kıyılarına sahip olan Ege Denizi, IV. jeolojik devirde Egeid karakütlesinin epiro-jenez sonucunda çökmesiyle oluşmuştur.
- Enlemin etkisiyle sıcaklığı ve tuzluluğu (%30-32) kuzeye doğru azalır.
- Kıyının gerisindeki dağlar kıyıya dik uzandığı için;
- * Enine kıyı tipi görülür.
- * Kıta sahanlığı geniştir.
- * Derinliği Akdeniz ve Karadeniz’e göre azdır.
- * Dalga biriktirme şekilleri yaygındır.
- * Geniş kumsallara sahiptir.
- * Kıyının gerçek uzunluğu ile kuşuçuşu uzunluğu arasındaki fark fazladır.
- * Doğal liman, koy, körfez sayısı fazladır.
- * Limanların hinterland (ard bölgesi) geniştir.
- * Türkiye’nin en büyük ihracat ve en büyük ikinci limanı (İzmir Limanı) bu denizimizdedir.
Marmara Denizi
- Tamamıyla Türkiye sınırlarında olup en küçük denizimizdir. istanbul Boğazı ile Karadeniz’e, Çanakkale Boğazı ile de Ege Denizi’ne bağlanır.
- IV. jeolojik devirde epirojenez sonucu çökme ile oluşmuştur.
- Tuzluluk oranı %o23-30 civarındadır.
- Karadeniz’den sonra balıkçılığın en fazla yapıldığı denizimizdir.
- Deniz ulaşımının en çok geliştiği denizimizdir.
- Güney kıyılarında dalga birikim, kuzey kıyılarında dalga aşınım (falez) şekilleri yaygındır.
Karadeniz
- Kuzey sınırımız boyunca uzanır. III. jeolojik devirde göl durumundayken IV. zamanda Marmara Denizi ve boğazlarla birleşerek açık deniz durumuna gelmiştir.
- Sıcaklık ve tuzluluk (%o18) en az olan denizimizdir.
- Seviyesi diğer denizlerden yüksektir. (Buharlaşma azlığı, yağış fazlalığı) Bu nedenle Marmara’ya doğru üst akıntısı vardır.
- Balıkçılığın en fazla geliştiği denizimizdir.
- Güneşli gün sayısı azdır. Bu nedenle kıyı turizmi gelişmemiştir.
- 200 metreden sonra canlı yaşamı yoktur. (Zehirli kükürtlü hidrojenden dolayı)
- Kıyı gerisindeki dağlar kıyıya paralel uzanır. Bu nedenle;
* Boyuna kıyı tipi görülür.
* Dalga aşınımı (falezler) yaygındır.
* Girinti-çıkıntı azdır.
* Kuş uçuşu uzunluğu en fazla olan denizimizdir.
* Limanların hinterlantı dardır.
* Tek doğal limanı Sinop limanıdır.
* Kıta sahanlığı dardır.
KIYILARIMIZ, ADALARIMIZ
Türkiye kıyılarının uzunluğu 7.000 km.’yi geçer. Kıyılarımızın en uzunu Ege Denizi kıyısıdır (2.250 km.). Akdeniz kıyısı 1.700, Karadeniz kıyısı 1.550, Marmara kıyısı da, Boğazlarla birlikte 1.100 km. uzunluktadır.
EGE KIYILARI
Ege Denizi’nin kıyıları, öbür kıyılarımızdan çok daha girintili-çıkıntılıdır. Dolayısıyla, Ege kıyıları, öbür denizlerimizin kıyılarından daha uzundur. En çok körfeze, buruna da gene Ege kıyılarında rastlanır. Ege Denizi kıyılarındaki en önemli körfezler, İzmir, Edremit, Datça, Kuşadası, Kerme, Mandalya, Marmaris körfezleridir. Başlıca yarımadalar da, İzmir, Urla, Bodrum, Datça yarımadalarıdır. Ege Denizi’ndeki en önemli adalarımız İmroz ile Bozcaada’dır. Bunlardan başka, birçok küçük küçük adalar da vardır.
KARADENİZ KIYILARI
Karadeniz kıyılarımız genellikle düzdür. Orta kesimde, kıyı kuzeye doğru büyükçe bir çıkıntı yapar. Karadeniz kıyılanndaki başlıca burunlar Bafra Burnu, Inceburun, Baba Burnu, Yeros Burnu, Çaltı Burnu’dur. Karadeniz kıyılarımızın açığında bir tek adamız vardır: Kefken Adası. Bu ada Sakarya ili kıyılarının karşısına düşer.
AKDENİZ KIYILARI
Akdeniz kıyılarımız Karadeniz kıyılarından biraz daha girintili-çıkıntılıdır. Bu kıyılarda, İskenderun Körfezi, Mersin Körfezi, Antalya Körfezi gibi çok büyük körfezler bulunur. Akdeniz’de Türkiye’ye ait, içinde insan oturan ada yoktur.
MARMARA KIYILARI
Marmara kıyılarının kuzeyi oldukça düz, güneyi ise oldukça girintili-çıkıntılıdır. Doğuda İzmit, Gemlik körfezleri, güneyde Bandırma, Erdek körfezleri vardır. Marmara Denizi’nde irili-ufaklı birçok ada bulunur. Bunların en büyüğü, Kapıdağ Yarımadası’nın açıklarındaki Marmara Ad ası’dır. Bu ada, Marmara Adaları adıyla anılan bir adalar topluluğunun içindedir. Marmara Adaları’nda, Marmara Adası’ndan başka, Avşa, Ekinlik, Paşalimanı gibi adalar da vardır. Marmara Denizi’ndeki öbür önemli adalar ise, Kınalı, Burgaz, Heybeli, Büyükada’dır. Bu adalar, İstanbul’un Adalar ilçesini meydana getirirler. Bunlardan başka, gene İstanbul açıklarında, Yassıada, Sivriada (Hayırsızada), Sedef Adası vardır. Mudanya kıyısının karşısında, Bozburun açıklarındaki İmralı Adası bir cezaevi yeri olarak kullanılmaktadır.
