Victor Ambartsumian kimdir ve ne yapmıştır? Victor Amazaspoviç Ambartsumian hayatı, biyografisi, bilime katkıları, çalışmaları hakkında bilgi.
Victor Ambartsumian
Victor Amazaspoviç Ambartsumian; (d. 18 Eylül 1908, Tiflis, Gürcistan – ö. 12 Ağustos 1996, Byurakan, Ermenistan), yıldızların ve yıldız sistemlerinin kökeni ve evrimiyle ilgili kuramlarıyla tanınan Ermeni asıllı astronom ve astrofizikçidir. Sovyetler Birliği’ndeki kuramsal astrofizik okulunun kurucusudur.
Edebiyat öğretmeni olan babası tarafından fizik ve matematik dallarındaki belirgin yeteneklerini geliştirmeye özendirilen Ambartsumyan, 1925’te, yaşamını astrofizik alanındaki araştırmalara adamak isteğiyle Leningrad Üniversitesi’ne girdi. Ertesi yıl, öğrencilik yıllarında yayımladığı 10 çalışmanın ilkini, Güneş’teki etkinliklere ilişkin bir makalesini yayımladı. 1928’deki mezuniyetinin ardından, Leningrad (bugün Petersburg) yakınlarındaki Pulkovo Gözlemevi’nde, A. A. Belopolski’nin gözetiminde astrofizik dalında yüksek lisans öğrenimi gördü.
1931’den 1943’e değin, astrofizik bölümünün başkanlığım da üstlendiği Leningrad Üniversitesi’nde ders veren Ambartsumyan 1932’de, sıcak yıldızlardan yayılan morötesi ışınları ile bu yıldızları çevreleyen gaz katmanının etkileşimine ilişkin kuramını geliştirdi. Bu kuram, gaz bulutları fiziği üzerine bir dizi yazıya kaynaklık etmiştir. Ambartsumyan 1934-36 arasında, yıldız sistemleri üzerine bir istatiksel çözümleme geliştirdi. Yıldız sistemlerinin fiziksel özellikleri de göz önüne alınarak yapılan çözümlemelerin ilki olan bu çalışma, çiftyıldızların ve yıldız kümelerinin evrimi gibi ilintili problemlere de uygulanabildi. Bu başarıları nedeniyle 1939’da SSCB Bilimler Akademisi’nin yazışma üyeliğine seçilen, 1941’de Leningrad Üniversitesi’nde rektör yardımcılığına getirilen Ambartsumyan, 1943’e değin sürdürdüğü bu görevi sırasında, ışığın kozmik uzaydaki saçılımına ilişkin kuramı ortaya koydu. Bu kuramdan jeofizikte, uzay araştırmalarında ve özellikle astrofizikte, örneğin yıldıziararası madde üzerine yapılan çalışmalarda büyük ölçüde yararlanılmıştır.
Ambartsumyan, 1943’te Ermenistan’ın başkenti Erivan’daki Ermeni Bilimler Akademisi’ne katıldı ve Erivan Devlet Üniversitesi’nde ders vermeye başladı. 1946’da Erivan yakınlarındaki Byurakan Astronomi Gözlemevi’nin kuruluşunu yönetti. Ambartsumyan, Byurakan’da yeni bir bilimsel etkinlik dönemine girdi. 1947’de önceden bilinenlere oranla daha genç bir yıldız sistemi türünün varlığını saptadı ve bu türe “yıldız oymağı” adını verdi. Bu çalışmalarında, Güneş sistemini de kapsayan gökadadaki yıldız oluşumunun bugün de sürmekte olduğu ve çoğu yıldızın oluşumunun kökeninde yıldız gruplarının değişen sistemlerinin yattığı sonucuna vardı.
Ambartsumyan daha sonra, yıldız atmosferindeki parlaklık, kütle ve yoğunluk gibi olguların fiziksel özelliklerindeki değişimleri inceledi. Bu değişimlerin, yıldızların dış katmanlarından yıldızlararası uzaya doğrudan enerji yayılmasıyla ilişkili olduğunu saptadı. Gökadalardaki durağan olmayan süreçler konusunda da, gerek gökadaların evrimi sorununun açıklanması, gerek maddenin henüz bilinmeyen özelliklerinin araştırılması açısından büyük önem taşıyan çalışmalar yaptı.
Ambartsumyan’ın ilk kez 1958’de yayımladığı Kuramsal Astrofizik adlı ders kitabı birçok kez basılmış ve çeşitli dillere çevrilmiştir. Bu kitap onun, karmaşık ve güç astronomi problemlerine yaklaşımındaki kendine özgü ve yararlı yöntemlerinden örnekler içerir. Samanyolu Gökadası dışından gelen radyo sinyalleri üzerinde de incelemeler yapan Ambartsumyan, bu sinyallerin, genellikle sanıldığı gibi çarpışan yıldız sistemlerini değil, gökadalarda oluşan çekirdek bölünmesi sürecini yansıttığı sonucuna vardı. Bu yüzden de radyo gökadaların, yıldızların yapısındaki maddelerin aşırı yoğunlaşmasıyla oluşan ve yakın mesafelerde etkileşen yıldız sistemleri olabileceğini düşündü. Görüşünü güçlendirmek amacıyla belirli gökadaların çevresinde, yıldızların gelişiminin ilk aşamalarına özgü mavimsi renkte püskürmelere, yoğunlaşmalara ve ışık sütunlarına rastlandığını gösterdi.
Ambartsumyan’m sonraki yıllarda yayımlanan Problemy sovremennoi kosmogonii (1969; Modern Kozmogoninin Sorunları) ve Filosofskie voprosy nauki o Vselennoi (1973; Evrenin İncelenmesinin Felsefi Sorunları) adlı iki kitabı daha vardır.
Ambartsumyan uluslararası sempozyumlara katıldığında en yoğun matematik konularıyla yüklü konferanslarını bile klasik ve çağdaş şairlerden yaptığı alıntılarla zenginleştirerek dinleyicinin ilgisini sürekli canlı tutmayı bilir ve her zaman kalabalık bir dinleyici kitlesi toplardı.
Pek çok resmi ödül ve nişan kazanan Ambartsumyan, 1947’de Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bilimler Akademisi başkanlığına ve Sovyet Ermenistanı Parlamentosu üyeliğine seçildi. 1950’de SSCB Yüksek Sovyeti’ne girdi ve bu görevini aralıksız sürdürdü. 1953’te SSCB Bilimler Akademisi’nin tam üyesi oldu. Uluslararası Astronomi Birliği’nde 1948-56 arasında başkan yardımcılığı, 1961-63 arasında da başkanlık yaptı; 1968’de Uluslararası Bilimsel Birlikler Konseyi’nin başkanı oldu. Birçok yabancı akademinin ve bilimsel derneğin etkinliklerine katkıda bulunan Ambartsumyan’a, ülkesinin bilim yaşamına hizmetlerinden dolayı, iki kez Stalin Ödülü ve beş kez Lenin Nişanı verilmiştir.
Sovyet Ermenileri arasında yaygın bir üne sahip olan Ambartsumyan’ın 60. yaş günü 1968’de ulusal bir olay olarak kutlandı.
