Tarihte yer alan iki adet meşhur olmuş Pausanias vardır. Sparta Kralı ve ve coğrafya yazarı olan bu kişiler hakkında bilgi
Sparta Kralı Pausanias : Sparta kralı (İÖ 480-467). Leonidas’ın ardılıydı. Yunanlıların Perslere karşı Plataiai’de giriştikleri savunma savaşında (İÖ 479) Sparta Ordusu’na komutanlık etti ve Persleri yenilgiye uğrattı. Bunun üzerine Delphoi Apollon Tapınağı’na üç ayaklı bir altın kazan armağan etti. Birbirine sarılmış üç yılanın başlarınca taşınan altın kazanın oluşturduğu bu zafer anıtının (bugün İstanbul’da Sultanahmet Meydanı’nda Burmalı Sütun) kaidesine Pers Ordusu’nu yendiğini bildiren bir yazıt ekledi. Buna kızan Yunan kentleri yengide payları olduğunu belirtmek için yazıtı sökerek, kaideye 31 Yunan kentinin adını yazdırdılar.
Pausanias, İÖ 478’de Yunan Donanması’nın başına geçerek Karya ve Kıbrıs kentlerini Pers boyunduruğundan kurtardı. Daha sonra Marmara’ya giderek Byzantion’u (İstanbul) kuşattı ve aldı. Ama burada bir tiran gibi davranmaya başladığından tüm Yunan müttefiklerini kendinden uzaklaştırdı, ayrıca Perslerle anlaşmış olduğundan kuşkulanılarak 476’da geri çağrıldı. İlk yargılamada aklandıktan sonra Byzantion’a döndüyse de eski tutumundan vazgeçemedi. Atina Devleti tarafından Troas’a sürüldü. Bir süre sonra Sparta’ya döndü. İktidar ve ün tutkusu içinde Perslerle gizlice anlaşarak tüm Yunanistan’ın egemeni olmayı planlayan Pausanias’ın bu planları ortaya çıkarıldı ve vatana ihanetle suçlanarak ölüm cezasına çarptırıldı.
Coğrafya Yazarı Pausanias : Eski Yunan coğrafya yazarı (İS 2. yüzyıl). Anadoluluydu; Yunanistan’ı Roma’yı, İtalya’yı ve Doğu’nun büyük bölümünü gezdi. 10 kitaptan oluşan Ellados Perigesis (Yunanistan’ın Betimi) adlı eseriyle tanınır.
İS 180 dolayında kaleme aldığı eserde anlattığı kentler, anıtlar ve sanat eserleri kendi görüşüne ve eski edebi kaynaklara dayanır. Yazar, kimi yerde asıl konudan uzaklaşarak uzun mitolojik, tarihsel açıklamalara girişir. Eser çeşitli yanlışlarına karşın, Antik Çağ sanat ve kültür tarihi için olduğu kadar, topografya, din ve mitoloji açısından da önem taşıyan bir kaynaktır.
