Mermer ile ilgili olarak genel bilgilerin yer aldığı yazımız. Mermerin özellikleri ile Türkiye’de çıkartılan mermer çeşitleri hakkında bilgiler.
Bir çeşit kireç taşıdır. Çoğu beyaz olursa da renklisi, damarlısı da bulunur. Genel olarak yapılarda, heykelcilikte kullanılır.
Mermer billur tanecikli bir taştır, deniz hayvancıklarının kalıntılarından meydana gelmiştir; büyük basınçlarla pek yüksek ısı sonucunda değişmeye uğramış kalkerden (kireç taşından) başka bir şey değildir. Mermerin içinde «kalsiyum karbonat», «dolomi» (doğal kalsiyum ve magnezyum karbonatı) billurları bulunur. Bunlar beyazdır. Mermerin rengi de bu saflık derecesine bağlıdır. İçinde kalsiyum karbonattan, dolomiden başka maddeler bulunuyorsa, bu yabancı maddelerin renklerine göre değişik renkler alır, siyah, kurşuni, kahverengi, pembe, kırmızı, yeşil, alacalı olur.
«Şeker mermeri» de denilen saf mermer beyazdır. Heykelcilikte kullanılan mermerler, genel olarak, bu cinstendir. Kırmızı mermere bu rengi veren, kalsiyum karbonatla dolomi billurlarının arasına karışmış «hematit» denilen demir filizinin parçacıklarıdır.
Renkli mermerlere «somaki» de denilir. Somaki mermerlerdeki yabancı maddeler kalsiyum karbonat ve dolomi billurlarının arasına gelişi güzel karışmışsa, o mermerler ya benekli, ya da damarlı olur. Bu çeşit mermerler beyaz mermer kadar değerli sayılmazsa da pek güzel, süslü çeşitleri vardır. Damarlı mermerlerin elde edildiği yerlerin başında İtalya, Fransa, İspanya, Portekiz, gelir. Avrupa’nın en ünlü mermer ocaklarında biri olan İtalya’daki Carrara ocağından kar gibi beyaz mermer elde edilir. Leonardo da Vinci, Michelangelo gibi ünlü heykelciler ölmez eserlerini bu mermerlerle yaratmışlardır. Mermer ateşten, sudan zarar görmediği için çok eski çağlarda yapılmış mermer anıtlar, büyük yapılar günümüze kadar kalmıştır. Bugün de anıtlarda, birçok yapılarda, en mükemmel malzeme olarak mermer kullanılıyor, renkli, beyaz mermerlerden sütunlar, merdivenler, döşemeler, duvarlar yapılıyor. Mermerden, ayrıca, süs eşyası, masa, ocak üstleri de yapılır.
Türkiye’de Mermer
Mermerler cinslerine, renklerine üzerlerindeki şekillerine göre sınıflandırılır. İçinde ince damarları olanlara «damarlı mermer», damarsız, düz beyaz mermerlere «heykel mermeri», sivri yerleri kolayca kopan mermerlere «yumuşak mermer» denir. Yurdumuzda kullanılmış olan başlıca mermer çeşitleri şunlardır;
Alaca serçegözü — Küçük, yuvarlak benekli bir mermerdir.
Alaca somaki. — Dört çeşidi vardır.
Kurtbağrı, — Kırmızı üstüne gene kırmızı alacalı bir mermerdir.
Mermer işleri Türk mimarlığında eskiden beri önemli bir yer tutar; bu arada dünya mermer işçiliğinin eşsiz örnekleri verilmiştir Bunları camilerimizde, çeşmelerde, sebillerde, türbelerde görebiliriz. Türk sanatçıları bu eserlerde mermeri dantelâ gibi işleyerek, kabartma yazılarla, şekillerle süsleyerek, mermer sanatının en güzel örneklerini yaratmışlardır Mermer, Batı’da nasıl heykelciliğin en büyük unsuru haline gelmişse, Türkiye’de de mimarlıktaki süslemelerin en önemli unsuru olmuştur.
Mimar Mehmet Ağa, «Risale-i Mimariye» adlı eserinde Türk mimarlığında büyük bir yer tutan mermer hakkında şunları yazmıştır.
«İstanbul ve civarında çıkan mermerler paha biçilmiyecek kadar değerlidir. Malikî mermeri, «cezire-ı Marmara» (Marmara Adası) mermerleri elmas gibidir Zile mermerinin üstünde yer yer mavi benekler vardır. «Somaki» denen mermer kırmızı yakut ve akik gibidir Yani mermerlerimizin her biri bir cevhere benzer »
Bugün yurdumuzun en değerli, dünyaca da tanınmış mermer ocakları Marmara Adası’ndadır. Adanın kuzeydoğusundaki Saraylar köyü yakınında ocaklardan çıkarılan mermerler beyaz, irice kumludur Çok beğenilen bir heykel mermeri olan Marmara mermerlerinden tarih boyunca birçok heykeller yapıldığı gibi, İstanbul’daki Edirne’deki mimarlık eserlerinin, camilerin çoğunda da bunlar kullanılmıştır.
