Gelişim, gelişim psikolojisi ile ilgili temel kavramlar nelerdir? Gelişim terimlerinin açıklamaları, hakkında bilgi.
GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Gelişim
Gelişim; olgunlaşma, yaşantı ve öğrenme sonucunda bireyde görülen, döllenmeden ölüme kadar devam eden düzenli ve sürekli değişiklikler olarak tanımlanabilir.
Büyüme (Fiziksel Gelişim)
insan gelişiminin gözlenebilir yönüdür. Diğer bir deyişle boy ve kilonun artarak farklılık göstermesine büyüme ya da fiziksel gelişim denir. Büyüme bedenin hem dış hem de iç organlarında meydana gelir. Örneğin; bireyin dış organları olan kolları hem uzayıp hem ağırlaşırken, iç organı olan beyinin çapı da cm. olarak değişir ve de beyin ağırlaşır. Büyüme zaman zaman hızlanır, zaman zaman da yavaşlar. Örneğin; bebeklik ve çocukluk dönemlerinde hızlı olan büyüme okul çağında yavaşlar ve ergenlik döneminde tekrar hızlanır.
Bir yetişkin beyni, kadınlarda ortalama 1240 – erkeklerde ise 1350 gram kadardır. Yeni doğan bir çocuğun beyni ortalama 350 gram, bir yaşındaki bir çocuğun beyni ortalama 1000 gram, yedi yaşındaki bir çocuğun beyni 1150 gram, 14 yaşındaki bir çocuğun ise 1200 gram civarındadır. Beynin tam olarak gelişmesi 24 yaşına kadar devam etmektedir.
Advertisement
Olgunlaşma
Olgunlaşma kavramı, organizmanın temelindeki potansiyel güçlerin, görev yapabilecek düzeye ulaşmasını ifade etmektedir. Bir başka yaklaşıma göre ise; olgunlaşma vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yerine getirebilecek düzeye gelebilmesi için geçirdiği bir değişimdir. Ancak bu yaklaşıma göre öğrenmenin olgunlaşma üzerinde bir etkisi yoktur. Bu değişimde sadece kalıtım etkilidir. Örneğin; iki tekerlekli bir bisikleti sürebilmek için kol ve bacakların direksiyona ve pedallara ulaşabilecek kadar büyümesi ve nörolojik sistemin bisiklet sürmeyi sağlayacak kadar gelişmesi olgunlaşma ile ilgili değişimdir.
Olgunlaşma iki şeyle doğrudan ilişkilidir. Bunlar; fiziksel gelişim ve zihinsel gelişimdir. Birey bir gelişimsel görevi yerine getirebilmek için fiziksel ve zihinsel açıdan gelişmiş olmalıdır, yani olgunlaşmalıdır.
Deneyim
Deneyim de gelişim için önemli bir başka temel kavramdır. Deneyim, bireyin yaşantıları yolu ile kazandıklarını ifade etmektedir.
Öğrenme
Bireyin kısmen ya da tamamen yaşantılarından kaynaklanan, tepki ve davranışlarında meydana gelen kalıcı izli değişmeye denir.
Doğuştan gelen refleksif davranışlar (gözkapaklarının kendiliğinden açılıp kapanması), içgüdüsel davranışlar (yeni doğan bir bebeğin emme davranışı) ve alkol, ilaç, hastalık vb. etkisiyle oluşan geçici davranışlar öğrenilmiş davranışlar değildir.
Hazır Olma (Hazırbulunuşluk)
Hazır olma ya da hazırbulunuşluk kavramı olgunlaşmadan daha geniş bir kavramdır. Gelişimin hem niceliksel hem de niteliksel yönüdür. Hazırbulunuşluk, bireyin herhangi bir organının, vazifesi olan işi yapabilecek olgunluk düzeyine gelmesinin yanı sıra; o iş için gerekli ön bilgi, beceri ve tutuma yani ön öğrenmeye de sahip olmasıdır. Örneğin; çarpma işlemini öğrenecek bir çocuğun hem çarpma işlemi kavrayabilecek bir zihinsel olgunluğa ulaşması, hem de bunun için gerekli olan sayma, toplama ve çıkarma ile ilgili bilgi ve becerilere sahip olması gerekir.
Gelişim Ödevleri (Gelişim Görevleri)
Her gelişim döneminde ve normal gelişim sürecinde bireyin gerçekleştirmesi beklenen belli görevler vardır. Bu görevlere “gelişim görevleri” adı verilir. Bu kavramı ilk defa Havighurst kullanmıştır.
Gelişim Alanı
Gelişimi incelerken farklı alanlardaki gelişimleri birbirinden ayırarak inceleriz. Çünkü bütün bir bireyin gelişiminin tamamını alanlara ve dönemlere ayırmadan incelemek zaman ve ekonomiklik açısından uygun değildir. Genel anlamda üç gelişim alanından söz etmek mümkündür: Fiziksel gelişim, sosyal gelişim ve kişilik gelişimi. Fiziksel gelişim dışarıdan gözlemlenebildiği ve rahatlıkla ölçülebildiği için, gelişimin niceliksel yönünü oluştururken; diğer gelişim alanları dışarıdan doğrudan gözlemlenemez ve ölçülemez olduğu için gelişimin niteliksel yönünü göstermektedir.
Dönem
Belirli özelliklerin ön plana geçtiği gelişim aşamalarına “dönem” denilmektedir. En basit dönem sınıflaması ise yaşa göre yapılandır.
Kritik Dönem
Gelişimde belli becerilerin kazanılması (dil gelişimi gibi) gereken dönemler vardır. Söz konusu beceri, ilgili dönemde kazanılmadığı zaman, daha sonraki dönemlerde kazanılamaz veya kazanılması çok zor olur. Bu dönemlere “kritik dönem” adı verilir. Örneğin; kediler için 3. ile 15. haftalar arası kritik dönemdir. Bu dönemde uygun uyarıcılarla karşılaşmamış olan kedilerin görme duyuları gelişemez. İnsanlar için de 1 ile 1,5 yaşları konuşma becerisini kazanma açısından kritik dönemlerdir. Eğer bu dönemde konuşma becerisi gereği gibi gelişmezse daha sonra gelişimi imkansız olmaz ama daha zor olur.
Kritik dönemde birey çevrenin etkilerine daha açıktır. Çevresel uyarıcılar bireylerin gelişimini kolaylaştırabileceği gibi engelleyebilir de. Örneğin; Çocuğun dil gelişimi açısından Piaget’e göre 12-18 aylar arasında yaşanan tek sözcük dönemi “kritik dönemdir.” bu dönemde çocuğa çevreden verilen sosyal destek çocuğun dil gelişimini kolaylaştırabilir. Bu desteğin gereken şekilde verilmemesi ise dil gelişiminin olumsuz sonuçlar doğurabilir.
