Etken eylem nedir? Etken eylemlerin özellikleri nelerdir? Etken eyleme örnek cümleler, kullanım şekli hakkında bilgi.
ETKEN EYLEM
Türkçede en çok etken eylemlerin tümcede yüklem oldukları görülür.
Etken eylemler, dilimizde, eylem kök ya da gövdelerinin doğrudan doğruya, kendi bilinen anlamlarıyla kullanılmalarıdır. Bunların kullanılışında, eylem kök ya da gövdeleri, eyleme yeni anlam ve yeni bir görünüş katan ekler, çatı eklerini almazlar. Bunlar bir tür yalın eylem sayılabilirler.
Etken eylemle kurulan tümcede özne bellidir; eyleme konu olan kişi ya da varlıktır. Çoğu kez, bu özne açıkça söylendiği gibi, çekimli eylemden özneyi saptamak olanağı da vardır: Çocuk okula gidiyor; Yarın İstanbul’a gideceğiz (biz) … gibi.
Etken eylemde, bir eylem kökü ya da gövdesi çekim ve kişi ekleri alarak doğrudan çekime girer. Dilimizde etken eylemle kurulmuş pek çok eylem tümcesi vardır:
♦”Dönülecek bir yere gittiğimizi bir an düşünürsem, bunu düşündüğüm yerden ileri gidemezdim.” (Ben)
♦”Konu döndü dolaştı İran olaylarına geldi.” (Özne: konu)
♦”Gönlünde, iki kar tipisi arasında bir yalancı güneş açmıştı.” (Özne: bir yalancı güneş)
♦”Bir muvaffakiyeti de daima köşede kenarda kalmayı bilmesiydi.” (O)
♦”Her biri bir yerde, başı eğik gidiyorlardı.” (Onlar)
♦”Hem bir iş bulacak, çalışacağım; hem de deniz kenarında olacağım.” (Ben)
Etken eylemler, geçişli ya da geçişsiz olabilirler: al-, sat-, bil-, gör- (geçişli), git-, ol-, var-, dur-, gel- (geçişsiz).
Etken çatılı eylemden, edilgen, işteş, dönüşlü, ettirgen çatılı eylemler oluşturulabilir: oku-n-, koş-uş-, yıka-n-, yıka-t- gibi.
