Rüzgar nedir? Rüzgar neden oluşur? Rüzgar çeşitleri, yönleri, soğuk ve sıcak rüzgarlar hakkında bilgi. Yönlerine göre rüzgar isimleri nelerdir?
Rüzgâr, harekette olan havadır. Bu hareket bir doğrultuda olup daima yataya pek yakındır. Rüzgârın eğimi birkaç dereceyi geçmez. Rüzgâr doğrultusu, rüzgârın estiği yönle gösterilir. Meselâ «kuzey rüzgârı» kuzeyden gelen, yani «kuzeyden güneye doğru esen rüzgâr» demektir.
Rüzgârlara, yönlerine göre, bir bölge halkının verdiği birtakım adlar da vardır. Meselâ Marmara Bölgesi’nde kuzeyden esen rüzgâra «yıldız», kuzeydoğudan esene «poyraz», doğudan esene «doğu», güneydoğudan esene «keşişleme», güneyden esene «kıble», güneybatıdan esene «lodos», batıdan esene «batı», kuzeybatıdan esene «karayel» denir. Rüzgârın hızı da, genel olarak, «anemometre» denilen aletlerle ölçülür.
Rüzgâr Neden Olur
Rüzgârın esas sebebi, yeryüzü ile atmosferde meydana gelen sıcaklık farklarıdır. Yerle havanın sıcaklığı her yerde aynı olsaydı, bölgeler arasında hava hareketleri ortaya çıkmazdı. Sıcaklık farkları basınç farklarını yaratır. Soğuk alanlar «yüksek basınç», sıcak alanlar ise «alçak basınç» alanıdır. Rüzgâr, yüksek basınçlardan alçak basınçlara doğru eser.
Tropikler arasında, atmosferin alt tabakalarında, tropiklerden ekvatora doğru esen rüzgârlara «alize» adı verilir. Bunların doğrultusu Kuzey Yarımküresi’nde kuzeydoğu – güneybatı, Güney Yarımküresi’nde ise güneydoğu -kuzeybatıdır. Ekvator’dan yükselen hava, belli bir yükseklikten sonra iki yana: kuzey ve güney kutuplarına doğru akmaya başlar. Bu harekete de «üstalize» adı verilir.
Orta kuşağın en önemli rüzgârı da batı rüzgârlarıdır. Tropikler önü yüksek basınç merkezlerinden çıkan, Kuzey Yarımküresi’nde kuzeye doğru yönelen hava, bir ara meridyen doğrultusu boyunca gittikten sonra, Dünya’nın, ekseni çevresinde dönmesinin sonucu olarak, önce kuzeydoğuya, sonra da doğuya sapar; kıtaların batı yüzüne bol yağış getiren batı rüzgârlarını ortaya çıkarır.
Dünyanın büyük çapta rüzgârlarından biri de «muson rüzgârları»dır. Bunlar mevsimlere göre kıtalarla okyanuslar arasındaki ısınma farkları sonucunda meydana gelir. Kışın karalardan okyanuslara, yazın da okyanuslardan karalara doğru eserler. Musonlar dünyanın birçok yerlerinde eserlerse de asıl alanı «Musonlar Asyası» denilen, 10° güney ilâ 50° kuzey paralelleri arasında kalan yerlerdir.
Bu saydıklarımız büyük çapta rüzgârlardan başka dünyanın birçok yerlerinde, bölge sınırları içinde birtakım rüzgârlar daha eser, özel adlar alırlar. Bunlardan bazıları sıcak, bazıları soğuk rüzgârlardır.
Sıcak ve Soğuk Rüzgârlar
Sıcak rüzgârların başlıcaları «föhn», «sirocco», «hamsin»dir.
- Föhn: İsviçre ve Tirol vadilerinde dağdan aşağıya doğru günlerce esen kuru, şiddetli, sıcak rüzgârdır.
- Sirocco: Büyük Sahra’nın kuzeyinden Cezayir, Tunus ve Sicilya kıyılarına doğru eser. Çok sıcak ve kuru bir rüzgârdır. Sirocco esas itibariyle bir çöl rüzgârıdır. Güney İspanya’da Leveche denilen rüzgâr da Sirocco’dan başka bir şey değildir. Bunun gibi «samyeli» dediğimiz, Suriye, Arabistan, Irak ve İran’da «simum» denilen rüzgârlar da aynı özellikte kuru ve sıcak rüzgârlardır.
- Hamsin: «Sirocco»ya benzeyen bir rüzgârdır. Mısır ve Libya kıyılarında çölden eser. Gayet sıcak, kurudur. Estiği vakit ufuk toz, duman içinde kalır. Soğuk rüzgârların başlıcaları «mistral», «bora», «krivetz»dir.
- Mistral: Fransa’da Provence’de Lion Körfezi’ne doğru esen kuru, soğuk, şiddetli bir rüzgârdır. Mistralın en şiddetli olduğu bölge Ron vâdisidir.
- Bora: Dalmaçya kıyılarına kuzeydoğudan esen soğuk şiddetli rüzgârdır.
- Krivetz: Romanya’da aşağı Tuna ovalarında kuzeydoğudan esen soğuk, şiddetli bir rüzgârdır. Krivetz, Güney Rusya’nın geniş karlı ovalarını, yaylalarını geçerken çok soğur. Bu rüzgâr estiği zaman Bükreş’te sıcaklık birkaç saat içinde 10-15° düşer.
