Kalıtım gelişimi nasıl etkiler? Gelişimi etkileyen faktörlerden kalıtım özellikleri, kromozom ile ilgili kavramlar, hakkında bilgi.
Kalıtım
Kalıtım, gelişimi etkileyen önemli bir faktördür. Kalıtım, anne-babadan organizmaya genetik yolla geçen özelliklerdir. Kalıtımın kapsamını annenin yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulunan 23’er adet kromozom belirlemektedir. Söz konusu 23’er adet kromozom birleşerek zigotun (döllenen yumurta) çekirdeğindeki 46 adet kromozomu meydana getirir.
X ve Y Kromozomu
Her kromozomda binlerce gen bulunur, (bu genlerden bazıları baskın-dominant-, bazıları çekinik-ressesive-özelliktedir.) (Örneğin; kahverengi göz, yüksek tansiyon baskın özelliklerdir. Sarı saç, mavi göz, düz saç çekinik özelliklerdir. Çekinik özellikler, hem anne hem de babada benzer genler olduğu zaman ortaya çıkar. Baskın özellikler ise anne ya da babadan birinde bu genler bulunduğu taktirde ortaya çıkabilirler.) Genler, DNA (deoksiribonükleik) (yaşamanı özü de denilir.) adı verilen amino asitten meydana gelir. DNA canlının tüm özellikleri ile ilgili bilgiyi içerir.
Kalıtımla geçen başlıca özellikler şunlardır; cinsiyet (kromozomların sıralanışı xx ise kız, xy ise erkek), göz rengi, kan grubu, ten rengi, saç rengi, mizaç özellikleri, boy uzunluğunun üst sınırı (eşit miktarda ve türde yiyecek verilen anne-babası kısa olan çocukların boyları büyük ölçüde kısa; anne- babası uzun olan çocukların da uzun boylu oldukları gözlenmiştir.), Zekâ (Ergenlerin zekâları ile kendi ana-babalarının zekâları arasındaki ilişkiler, evlatlık alınan ergenlerle, evlat edinen ana-babaların zekâları arasındaki ilişkilerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.), kimi hastalıklara yatkınlık (Akdeniz anemisi, depresyon şizofren vb.)
kromozomlar
Kromozom ile ilgili bazı kavramlar;
Gen; Herhangi bir karakterin oluşumunda sorumlu kromozom bölgesine verilen addır.
Gamet; Eşey üreme hücrelerine denir, insanlarda sperm erkek gamet, yumurta-ovum- ise dişi gamettir.
Genotip; Anne-babadan kalıtımla getirilen tüm özelliklerdir. Örneğin, göz rengi genotiptir. Bir genotipten pek çok Fenotip meydana gelebilir.
Fenotip; Bireyin ortaya çıkan gözlenebilir özellikleridir. Fenotip çevre tarafından belirlenir. Örneğin; Zekânın sınırları Genotip tarafından belirlenir. Ancak gözlenen zekâ çevre tarafından belirlenir.
Otozom; Eşey kromozomu olmayan(cinsiyet dışındaki vücut yapısını belirleyen) 22 çift kromozomu kapsayan kromozom grubudur.
Gonozom; Eşey kromozomu olarak bilinen (cinsiyeti belirleyen) kromozomlara denir, insanda bir çift (2 adet) bulunur. Erkeklerde biri x diğeri y iken, dişilerde ikisi de x kromozomudur.
Mutasyon; Genlerde meydana gelen değişmelere denir. Mutasyona uğrayan gene de mutant denir. Bireyin vücut hücrelerinde gerçekleşen mutasyonlar sadece o bireyi etkiler, ancak eşey hücrelerinde mutasyon meydana gelir ise gelecek nesillere aktarılır. Mutasyonlar her durumda oluşmaz. Sıcaklık, bazı kimyasal maddeler ve radyasyon mu-tasyonu artıran etkenlerin başında gelir.
Modifikasyon; Çevresel faktörlerin etkisiyle vücut hücrelerinde görülen ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir. Değişme vücut hücrelerinde olduğu için kesinlikle yavru canlıya geçmez yani kalıtsal değildir. Ortam sıcaklığı, ışık, nem oranı ve beslenme modifikasyona neden olan etkenlerdir.
Varyasyon; Aynı türdeki canlılar arasında mutasyon ya da çevresel etkiler sonucunda oluşan kalıtsal farklılıklara denir. Örneğin insanların göz rengi ve saç renginin farklı olması bir varyasyondur.
Adaptasyon; Bir canlının yaşadığı ortama uyum sağlayarak yaşam ve üreme şansını artırmak için genetik yapısında meydana gelen değişikliklere adaptasyon denir. Örneğin; Kutuplarda yaşayan ayıların yağ oranının ekvatorda yaşayanlara göre çok fazla olması.
