Etkileyici filmografi ile Türk sinemasının ulusal ve yerel kimliğini sergilemek için ömür boyu çaba harcayan Mesut Uçakan, 2019 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri katılımcıları arasında yer almıştır.
İslam sineması girişimleri, 1970’lerin başında Millî Türk Talebe Birliği (MTTB) tarafından başlatılmıştır. MTTB’nin Sinema Kulübü, bazen “beyaz sinema” veya “İslam / İslamcı sinema” olarak anılan Ulusal Sinema yaklaşımının beşiğiydi. Dini temalara dayalı sosyal eleştirilerle filmler yapan olgun bir sinema yönetmeni olan Yücel Çakmaklı, MTTB’de önemli film yapımcıları olan Salih Diriklik ve Mesut Uçakan gibi genç sinema severlerin akıl hocalığı yaptı.
MTTB Sinema Kulübü, Anadolu’daki orta ve lise genç öğrencilerinin sinemaya erişimine yardımcı olmayı amaçladı. Birliğin genç üyelerinin eğitimi için düzenlenen seminerlere ve kurslara ek olarak, haftanın belirli günlerinde drama ve belgeseller de dahil olmak üzere özenle seçilmiş filmler gösterdiler. MTTB Sinema Kulübü’nün belki de en ünlü sinema etkinliği 1973 yılında Metin Erksan, Halit Refiğ, Duygu Sağıroğlu ve Yücel Çakmaklı’nın da aralarında bulunduğu Türkiye’nin en büyük film yapımcılarının katılımıyla gerçekleştirilen “Ulusal Sinema Paneli” oldu. Panel oturumu dört buçuk saat sürdü ve tartışmalar daha sonra MTTB tarafından bir kitapta yayınlandı.
Gerçekten de, “ulusal sinema” anlayışına gelince MTTB panelinde konuşan film yönetmenleri arasında bir boşluk vardı. Çakmaklı, dini ve ahlaki özellikler de dahil olmak üzere tüm geleneksel kültürleri kapsamaya çalışırken, Erksan ve Refiğ “ulusal sinemayı” laik olarak anladılar. Bununla birlikte, MTTB yıllar boyunca kısa süreli ancak olağanüstü bir İslam sineması stili yaratacak kendi film yapımcılarını yetiştirdi. MTTB Sinema Kulübü, Mesut Uçakan ve İsmail Güneş’in başkanı Salih Diriklik özellikle 1980’lerde yüksek estetik düzeyde ideolojik filmler yaptı. Uçakan’ın Türkiye’deki İslam sineması için çok önemli bir kişi olduğunu düşünüyorum.
Erken dönem
Uçakan, 1953 yılında muhafazakar bir İç Anadolu bölgesi olan Kırıkkale ilinin Cankurtaran köyünde çok dindar bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Kırıkkale Bölge İtfaiyeciliği’nde şofördü. Uçakan babasını “ailesini asla üzmeyen” çok nazik biri olarak hatırlıyor.
Uçakan’ın babası, genç Uçakan’ın ilkokuldan mezun olmasından bir yıl sonra açılan Kırıkkale’deki imam hatip okulunun orta öğretimine kaydolmasını sağladı. Şehrindeki yerel Kur’an kursunda Kur’an’ı okuyarak bir yıl geçirdi.
Uçakan, babasının, kasabasındaki normal ortaokula kaydolmak yerine imam hatip okulunu seçmesinden memnun olmadığını hatırlıyor. Yine de okumayı sevdiğinden beri imam-hatip okulunun ortamını beğendi ve öğretmenleri okumasını teşvik etti. Dahası, bu okulda ideolojik bir uyanış yaşadı ve İslamcı oldu.
Ortaokuldan sonra 1971 yılında Çorum imam hatip okulundan mezun oldu. Bir üniversitenin sinema bölümüne kayıt olmak istedi; ancak imam hatip mezunlarının üniversitelere gitmesine izin verilmedi. Böylece imam hatipinde yer almayan dersler için özel bir sınava girdi ve böylece İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Gazetecilik ve Halkla İlişkiler Yüksekokulu Sinema-TV bölümüne kayıt yaptırmak için Adapazarı’ndaki bir liseden mezun oldu.
Akın Grup
Dindar bir üniversite öğrencisi olan Uçakan, MTTB’ye bağlıydı ve sinema kulübünün bir parçasıydı. Ayrıca çeşitli gazeteler için film eleştirileri yazdı. Ayrıca film yapım stüdyolarında yönetmen yardımcısı ve senarist olarak çalıştı. 1976’da MTTB Sinema Kulübü’nün başkanlığını yaptı ve arkadaşlarıyla bir sinema dergisi yayınladı ve Diriklik liderliğindeki genç bir Müslüman sinemacılar grubu olan “Akın Grup” adını verdi.
Rush Grubu 1975 yılında Diriklik’in yönettiği “Gençlik Köprüsü” (“Gençlik Köprüsü”) adlı ilk filmini çekti. Ancak grup daha sonra dağıldı ve Uçakan kendi başına çalışmaya başladı. İlk filmini 1978’de intihar eden genç bir kızın hikayesini ve olaydan sonra ailesinin acısını anlatan “Lanet” (“Lanet”) yönetti. Senaryo ve yönetmenin yaklaşımı Yeşilçam stiline göre sıradan olduğu için “Lanet” bir Uçakan filmi kadar kredilendirilmedi. Yine de, ilk film Uçakan’ın intihar, delilik ve ölüm gibi olumsuz olaylara özel ilgisinin ilk örneğidir.
Uçakan, varoluşçu mini dizileri “Kavanozdaki Adam” (“Kavanozdaki Adam”) 1987’de devlet tarafından işletilen TRT’ye kadar sorunlu durumlar hakkında filmler yapmaya devam etti. İran’daki İslam Devrimi’nden sonra Necip Fazıl’ın tiyatro ve şiirdeki varoluşçuluğunun yanı sıra Mahmelbaf’ın sinema stilinden izlenimler de taşıyor.
İslam sineması
Uçakan’ın sanatı üç döneme ayrılabilir. Birincisi, 1980’lerde yaptığı İslami temalı varoluşçu filmler vardı. İkincisi, İslamcı hareket doğrultusunda politik filmler ile işaretlendi ve üçüncüsü evrensel temalı romantik filmler içeriyordu.
Uçakan’ın en büyük filmlerinden biri 1988’de “Reis Bey” (“Yargıç”) olarak geldi. Necip Fazıl’ın hikayesine dayanan film, suç, yargı ve cezayı tartışıyor. Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza” nın Türkçe ve İslami uyarlaması olarak görülebilir. Birçok kişi “Reis Bey” i başyapıtı olarak görüyor.
Uçakan, 1990’ların ilk yarısında siyasi dizilere geçti. Başörtüsü yasağı üzerine iki film yaptı – “Yalnız Değilsiniz” (“Yalnız değilsin” 1990) ve “Sonsuza Yürümek” (“Sonsuzluğa Yürüyüş”, 1991) – entelektüel çevrelerde yaygın olarak tartışıldı ve büyük şöhret getirdi Uçakan ayrıca, Kemalist rejimi ağır eleştiren İskilipli Atıf Hoca adlı bir filmin “İskilipli Atıf Hoca” adlı filmini yönetti. Türkiye’de ve İslam Dünyasında “Ölümsüz Karanfiller” adlı sert politik koşulları eleştiren bir film daha çekti (“Ebedi Karanfil, 1995”).
Uçakan, iki film yapmadan önce 10 yıl sessiz kaldı: Yönetmenin ideolojik engelleri aşma girişimi olarak görülebilecek “Anne ve Leyla” (“Anne ve Leyla, 2005) ve“ Anka Kuşu ”(“ Phoenix, ”2006). . “Anka Kuşu” nun bazı otobiyografik çizimleri var, çünkü asıl karakter kırsal-dini geçmişi ile kentsel-seküler hediyesi arasında duygusal olarak bölünmüş bir film yapımcısı.
Uçakan, 2006-2017 yılları arasında TRT için 31 bölümlük “Sevda Kuşun Kanadı” (“Aşk Kuşun Kanatlarında”) olana kadar 2006’dan başka bir sessiz dönem yaşadı. Dizi, 1970’lerde milliyetçi / İslamcı gençlik hareketinin politik durumunu anlatıyor.
Uçakan sinema hakkında “Türk Sinemasında İdeoloji” de (“Türk Sinemasında İdeoloji”) yazdı ve röportajları Necip Tosun tarafından ayrı bir ciltte toplandı. Uçakan, 2019 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri kazananları arasında yer almıştır.
