Anadolu Selçuklu devleti döneminde resim ve minyatür sanatı ile ilgili genel bilgiler ve eserler
Anadolu Selçuklu dönemi resim sanatı hakkındaki bilgiler 12. ve 13. yüzyıldan kalma birkaç minyatürlü yazmanın çerçevesi içinde kalmaktadır. Bu türdeki eserlerden en eskisi Dioskorides’in ünlü Materia Medica adlı botanik ve zoolojiyle ilgili eserinin Arapça çevirisi olan Kitap el-Haşâis’in yeni bir yorumdur.
Yazmanın Süryaniceden Arapçaya çevirisini, Artuklu Emiri Necmettin Alpi’nin isteği üzerine Mihram ibn Mansur 1152-1176 arasında Silvan’da yapmıştır. Eserde çeşitli hayvan ve bitki betimlemelerinden başka insan resimlerine de rastlanır. Artukluların resimlendirdiği yazmaların en önemlisi Marifet el-Hıyal el-Hendesiye adlı eserdir. Artuklu beylerinden Nasırettin Mahmut’un isteği üzerine 1206’da saray mühendisi Abdülaziz el-Cezeri tarafından yazılmış ve resimlenmiştir. Teknik buluşları kapsayan eserde su saatleri, içki kapları, kan ölçekleri, fıskiyeler, müzik aletleri, tulumbalar, şifreli kilitler ve benzeri konularda resimler yer alır. Kitapta ele alman teknik konular, içinde insan figürlerinin de yer aldığı resimlerle açıklanmaya çalışılmıştır. Yine Artukluların Marolin’de hazırladıkları bir resimli yazma da Suvar el-Ka-vakib es-Sabita adlı kitaptır. 1135 tarihli bu eserde konu olarak yıldız bilimi (astronomi) ve burçlar işlenmiş, ayrıca resimlenmiştir. Doğrudan Anadolu Selçuklu başkenti Konya’da hazırlanıp günümüze gelebilen resimli tek yazma eser Varka ve Gülşah adlı öykü kitabıdır. Hazırlanış tarihi kesin olarak bilinmeyen ve 13. yüzyıla tarihlenen bu eseri Hoylu Abdülmümin bin Muhammet adlı bir sanatçı resimlemiştir. Konusu Hz. Muhammet döneminde Arabistan’da yaşayan ve kardeş çocukları olan Varka ile Gülşah’ın aşk öyküleriyle ilgilidir. Öykünün tümü 71 minyatürle süslenmiştir.
Betimlenen tipler, geleneği Uygur-Orta Asya resmine kadar uzanan, Anadolu Selçuklu resim sanatının temel üslup özelliklerine uyar. Üç bölümden oluşan ve 1271′ de Aksaray ve Kayseri’de hazırlandığı saptanan Nasırettin Sıvasi Tezkiresi’nde ise minyatür tekniğinde yapılmış resimlerin daha çok Hıristiyan karakterli olduğu gözlenir. Yazma ile minyatürlerin konusu, astroloji ve büyüyle ilgilidir.
Çeşitli tarihsel kaynaklarda Anadolu Selçuklu dönemi resim sanatında en önemli etkinlikleri Mevlevilerin gerçekleştirdiği belirtilir. Özellikle Mevlana’nın çevresinde etkin bir kültür ve sanat ortamının varlığı bilinir. Ancak Mevlana döneminin yanı sıra, sonraki dönemlerin Mevlevi resimlerinden de hiçbir örnek günümüze ulaşamamıştır.
