Komşumuz kardeş ülkemiz Azerbaycan’ın tarihi. Tarih boyunca Azerbaycan ve Azerbaycan toprakları ile halklarının tarihi ile ilgili bilgiler.
Kaynak : pixabay.com
Halkları aynı kökenden gelen Kafkas Azerbaycanı ile komşusu İran Azerbaycanı 11. yüzyıldan 1723’e değin ve 1735-1813 arasındaki İran yönetimi sırasında bir bütün oluşturmuştur.
Romalılarca Albania, Araplarca ise Aran olarak bilinen Azerbaycan’ı 642’de Müslüman Araplar fethetti. 9. yüzyılda bu topraklarda yaşayan İranlıların yerini Türkler aldı. Arap yönetimi altında kurulan Şirvan, Aran ve Mugan gibi hanlıklar Arap egemenliğinin çöküşüyle birlikte zayıflamaya başladı. Moğol egemenliği (1236-1498) ve Safevi hanedanı sırasında, başta Şirvan olmak üzere bu hanlıkların bazıları eski güçlerine yeniden kavuştu.
18. yüzyılda askeri bakımdan güçlenen Rusya, topraklarını Osmanlı Devleti ile İran’ın aleyhine genişletmeye koyuldu. Uzun savaşlar sonucunda Gülistan Antlaşması (1813) ile Derbent, Bakû, Şirvan, Şeki (Nuha), Gence ve Lenkoran hanlıklarını, Türkmençay Antlaşması (1828) ile de Nahçıvan’ı ve Taliş’in güney bölümünü aldı. Bu tarihten sonra Azerbaycan, bugün de geçerli olan sınır boyunca, Rusya ile İran arasında bölündü. Çarlık Rusyası döneminde bölge, Bakû ve Yelizavetpol’daki valilerce yönetildi.
1905 Devrimi’nin ardından Azerbaycan’da siyasal ortam canlandı. 1911’de Müsavat (Eşitlik) Partisi kuruldu. 1917 Şubat Devrimi ve Kafkasya’daki Osmanlı ordusunun varlığı, Müsavat Partisi ile Osmanlılar arasında bir ittifak kurulmasına yol açtı. Bu arada Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’dan oluşacak bir Transkafkasya Federasyonu kurulması yönünde adımlar atıldıy-sa da, etnik ve dinsel uyuşmazlıklar bu girişimin sonuçsuz kalmasına neden oldu. Mayıs İ918’de Gence başkent olmak üzere bağımsız bir Azerbaycan Cumhuriyeti kuruldu; daha sonra Bolşeviklerin denetimindeki Bakû, Osmanlı ordusunun yardımıyla ele geçirilerek başkent yapıldı. Ağustos 1918’de Bakû’yu işgal eden, ama Osmanlıların gelmesi üzerine geri çekilen küçük bir İngiliz birliği savaş sonrasında yeniden Bakû’ya girdi ve kenti boşalttığı Ağustos 1919’a değin cumhuriyeti denetim altında tuttu. Yeni cumhuriyet İtilaf Devletleri’nce 15 Ocak 1920’de fiilen tanındı. Nisan 1920′ de Kızıl Ordu Azerbaycan’ı işgal etti ve hükümet Bolşevik yönetime teslim oldu. Aynı ay kurulan Azerbaycan SSC, 1922’de Transkafkasya SFSC’ye katıldı; 5 Aralık 1936’da da SSCB’nin bir cumhuriyeti haline geldi.
Ermenilerin çoğunlukta olduğu Dağlık Karabağ’ın Şubat 1988’de Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’a bağlanma kararı alması iki cumhuriyet arasında gerginliklere ve kanlı çatışmalara yol açtı. Sovyet yönetimi Dağlık Karabağ’ın bu talebini reddederek bölgeye asker gönderdi ve olayları kanlı bir biçimde bastırdı.
Azerbaycan 23 Eylül 1989’da egemenliğini, 30 Ağustos 1991’de de bağımsızlığım ilan etti. 1991’de cumhurbaşkanlığına seçilen Azerbaycan Halk Cephesi önderi Ebulfeyz Elçibey 1993’te bir darbeyle görevinden uzaklaştırıldı. Yerine Haydar Aliyev seçildi. Ermenistan’dan destek alan Dağlık Karabağ Ermenilerinin saldırılan sonucunda ülkenin güneybatı kesimi Ermeni işgali altına girdi.
