Azı dişi nedir? Azı dişleri hakkında genel ansiklopedik bilgilerin yer aldığı sayfamız aşağıda yer almaktadır.
Azıdişi, kısaca Azı olarak da bilinir, memelilerde, çene kemiklerinin arka bölümünde, köpek dişlerinden sonra yer alan ve ön bölümdeki kesici dişler ile köpek dişlerinin parçaladığı besinleri çiğneyerek öğütmeye yarayan dişlerin ortak adı. Ağzın en gerisindeki büyük azı dişleri ile daha önde bulunan küçük azı dişleri arasında yapı ve işlev farklılıkları vardır.
Fosillerin cinslere, hatta bazen türlere göre sınıflandırılmasında çoğu kez tek bir azı dişi yeterli olabileceğinden, büyük azı dişleri paleontoloji ve paleoantropoloji açısından büyük önem taşır. Örneğin etçiller, dişin taç bölümünde üçgen biçiminde yerleşmiş keskin çıkıntıları ya da tümsekleri olan ilkel azıdişi kalıbını, bütün evrim süreci içinde bugüne değin korumuşlardır. Bu hayvanların diş yapısındaki en ayırt edici özellik, altçenedeki birinci büyük azıdişidir; öne doğru uzanan ve çok keskin olan bu diş, üst çenedeki son küçük azı ile karşılıklı gelerek, kemik ve kas kirişi gibi sert dokulan parçalamaya elverişli bir yapı oluşturur. İnsan ve domuz gibi hepçillerde büyük azıdişleri kısa, üstündeki çıkıntılar da aşınmıştır (bunodont). Sığır gibi gevişgetiren otçulların büyük azılarında hilal biçiminde (selenodont) taç çıkıntıları bulunurken, at, gergedan gibi öbür otçullarda bu çıkıntılar birleşerek, bitkisel besinleri öğütmeye yarayan kabarık bir kenar oluşturmuştur. Ayrıca otçulların çoğunda, taç bölümü iyice yükselmiş olan (hipsodont) büyük azılar bulunur; bu tür dişlerde çıkıntılardan her biri sivrilerek uzamış ve dişin bütün yüzeyi, sement denilen ince bir kemiksi yapıyla örtülmüştür. Hipsodont yapıdaki bir dişin üst katmanı aşındıkça, alttan, aşınma hızları değişik olduğu için dişin sürekli olarak kesici kalmasını sağlayan mine, den-tin, sement gibi değişik dokular çıkar.
Küçük azı dişleri, ilkel memelilerde başlangıçta tek tümsekli olan dişlerin boyun bölümünü çevreleyen mine kuşağın genişlemesiyle bugünkü biçimini almıştır. Biçimi, hayvanın beslenme alışkanlığına ve dişin işlevine göre değişir: Otçulların çoğunda geniş bir öğütücü yüzeyi olan küçük azılar büyük azılarla aynı işi görür; hepçillerde yüzeyi kesicidir; etçillerde, kas kirişlerini kesip kemikleri parçalayacak biçimde uyarlanmıştır. Köstebek ve makilerin küçük azı dişleri hem görünümü, hem işlevi açısından köpek dişlerine benzer.
İnsanda, çocukluk çağında, altçene ve üstçenenin her iki yanında ikişer tane olmak üzere sekiz tane geçici büyük azı, yetişkinlerde her yanm çenede üçerden 12 tane kalıcı büyük azıdişi bulunur. Çocuktaki geçici büyük azılar (sütdişleri) aslında yetişkindeki küçük azıların öncülleridir. Üst büyük azıların genellikle üç kökü ve dört taç çıkıntısı vardır. İki köklü olan alt büyük azıların ilkinde beş, ikincisinde dört çıkıntı bulunur. Yirmi yaş dişi olarak da bilinen üçüncü büyük azıdişinin büyüklüğü, kök sayısı ve taç çıkıntıları bugün hemen her insanda değişiklik gösterdiği gibi, bazılarında bu dişler eksik çıkabilir ya da hiç çıkmayabilir.
İnsanda küçük azıdişleri, çenenin iki yanında ikişer tane olmak üzere toplam sekiz tanedir. Her biri çift çıkıntılı ve tek köklü olan bu dişlerden yalnızca üst çenedeki birinci küçük azı dişi çift köklüdür. Çocukların süt dişlerinde küçük azılar bulunmaz; 10-12 yaşlarında çıkan bu dişler geçici büyük azıların yerini alır. Ayrıca bak. kesici diş; köpek dişi.
