Bangkok nerededir? Son dönemin turizm açısından yükselen yıldızı olan Tayland’ın başkenti Bangkok ile ilgili genel bilgiler.
Bangkok, Tayland’ın başkenti ve başlıca limanı. Küçük kasaba ve köylerden oluşan bir ülke olan Tayland’ın tek büyük kenti, kültür ve ticaret merkezidir. Taylarca Krung Thep olarak adlandırılan kente yabancıların verdiği ad olan Bangkok, Tay dilindeki bang (köy) ve makok (yabani erik) sözcüklerinden türetilmiş olabilir.
Tayland Körfezinden 40 km içeride, Chao Phraya Irmağının deltası üstünde kurulu olan kent, ırmağın doğu kıyısındaki asıl yerleşim Krung Thep ile batı kıyısındaki Thon Buri belediyelerinin 1971’de birleşmesinden sonra çevre yerleşimlerin de katılmasıyla 1972’de il oldu. Yüzölçümü 1.565 km2, nüfusu (1990 geç.) 5.876.000’dir.
Bangkok’un iklimi yıl boyunca sıcak ve nemlidir. Ortalama ısı, en sıcak ay olan nisanda 30°C, en soğuk ay olan aralıkta 25°C’dir. Yılda ortalama 1.500 mm yağış alan kentte yağmur mevsimi mayıs ortasından eylül sonuna değin sürer. Bu mevsimde kente hemen her akşamüstü sağanak yağmur yağar. Aralık-şubat arası yağışsız geçer. Aylık ortalama nem oranı yağmur mevsiminde yüzde 80, öbür aylarda yüzde 60’tır.
Bangkok, çevredeki tanm alanlarına doğru yayılarak genişlemektedir. Sanayi ve yerleşim bölgeleri liman banliyölere kayarken, kentin iç kesimi yönetsel kurumların yer aldığı ve ticaret etkinliklerinin sürdürüldüğü merkez durumuna gelmiştir. Kentte, aralarında Birleşmiş Milletler Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu’nun (ESCAP) yönetim merkezinin de olduğu çeşitli uluslararası kuruluşların temsilcilikleri vardır. Çin mahallesi Sam Peng, önemli bir ticaret bölgesidir. Sam Peng’in nüfus yoğunluğu km2’ye 150 bin kişidir. Bangkok’un nüfus yoğunluğu kent merkezinden uzaklaşıldıkça azalır.
Plansız ve hızla büyüyen Bangkok, kentsel nüfusun sürekli artmasından dolayı büyük bir konut sorunu ile karşı karşıyadır. Hükümetin, bazısını dış kaynaklı kredilerle gerçekleştirdiği sosyal konutlar, gereksinimi karşılayamamaktadır. Konut sorununa bir çözüm olarak hükümet, kullanılmayan kamu arazisinde gecekondu kurulmasına izin vermektedir. Sayıları fazla olmayan bu gecekondular daha çok liman çevresinde toplanmıştır.
Nüfus. Bangkok nüfusunun yüzde 97’sini Taylar oluşturur. Kentteki en kalabalık azınlık, Taylarla en fazla kanşan ve Bangkok’un ekonomik ve kültürel yaşamında en etkin azınlık olan Çinlilerdir. Kentte yaşayan öteki yabancılar çoğunlukla Hintliler, başka Asyalılar, Kuzey Amerikalılar ve Avrupalılardır.
Sayısız kanalıyla eskiden “Doğu’nun Venedik’i” olarak ünlenen Bangkok’ta otomobile duyulan büyük ilgi, kanalların çoğunun karayoluna dönüştürülmek üzere doldurulması sonucunu getirmiştir. Ama bu, yalnızca kentin özgün görünümünü bozmakla kalmamış, çok ciddi bir sorunu da birlikte getirmiştir. Kanalların doldurulmasıyla, yağmur suları kent dışına boşaltılamamakta, ayrıca delta alanı üstünde kurulu olan kentte sonradan doldurulmuş yerler sık sık çökmektedir. Öte yandan, suyoluyla ulaşımdan, karayoluyla ulaşıma geçilmesiyle trafik sıkışıklığı da doruğa ulaşmıştır. Bangkok kuzey, doğu ve batı yönünde uzanan kara ve demiryollarıyla Tayland’ı Laos, Kamboçya ve Malezya’ya bağlar. Kentteki Don Muang Havaalanı, Güneydoğu Asya’ nın en işlek havaalanlarından biridir. Bütün Tayland için büyük önemi olan ve kum banklarının içinden kazılmış bir kanalla denize bağlanan Bangkok limanı, Chao Phraya üzerinde Long Toey’dedir.
Ekonomi. Kent ekonomisi, ülkenin hemen bütün ithalat ve ihracatının yapıldığı Bangkok Umanına, birde küçük ölçekli sanayi ve ticarete dayanır. Gıda işleme, tekstil, elektronik montaj ve inşâat malzemesi imalalatı başlıca sanayi dallarıdır. Bangkok ayrıca Tayland’ın finans, bankacılık ve sigortacılık merkezidir. Hükümet 1976’dan sonra kentte yeni fabrikaların kurulmasını yasaklamış, sanayiyi kent dışında kurulan alanlara yerleştirmeye başlamıştır.
Kültürel yaşam. Kentteki Budacı Wat Anın (Arun Manastın), klasik Tayland mimarlığının özgün bir örneği ve önemli bir kültür öğesidir. Eski sanat yapıtlarının kalıntıları ve kraliyet eşyalan Ulusal Müze’de sergilenmektedir. Beş geleneksel Tay evinin birleşmesinden oluşan Jim Thompson Tay Evi’nde, Amerikalı büyük ipek sanayicisi Thompson’un dinsel Tay tabloları koleksiyonu da bulunmaktadır. Ulusal Kitaplık ve Tay Ulusal Dokümantasyon Merkezi de Bangkok’tadır. Kentte, aralarında Chulalongkorn (1917) ve Kasetsart’ın da (1943) bulunduğu birkaç üniversite vardır. Ama genç nüfusun fazla olması yüzünden kentin eğitim kurumları yetersiz kalmaktadır. Ülkenin sağlık kuruluşlarının çoğu da buradadır. Tayland’daki bütün yayımcılık etkinliklerinin toplandığı Bangkok, aynı zamanda sinema endüstrisinin ve tiyatro yaşamının merkezidir.
Tarih. 1782’de General Chao Phraya Chakkri, I. Rama adıyla tahta çıktıktan sonra kent merkezini Chao Phraya’nın doğu kıyısına taşıdı ve Bangkok’u Siyam’ın (bugün Tayland) başkenti yaptı. Bangkok’u, 400 yıl krallığın başkenti olmuş eski Ayutthaya’nın görkemine ulaşacak bir kent olarak kurmaya girişti. 19. yüzyılın başında kent kurulmuş, Büyük Saray, Wat Po (Po Manastırı) ve surlar tamamlanmıştı. Surlar ırmak boyunca doğuya doğru uzanıyordu. 7 km boyunca uzanarak 3,5 km2’lik bir alanı çevreleyen 3 m genişliğinde ve 4 m yüksekliğindeki surlarda 63 kapı ile 15 kule yer alıyordu.
II. Rama (hd 1809-24) ve III. Rama (hd 1824-51) dönemlerinde yeni Budacı manastırlar inşa edildi. Bunlar dinsel merkezler olmaktan başka okul, kütüphane, hastane ve dinlenme alanı işlevlerini de görmekteydi. Bu dönemde yapılan Wat Arun, Wat Yan Nawa, Wat Bowon Niwet gibi manastırlardan başka Wat Po da genişletildi, Wat Sutat’ın yapımına başlandı. Ama manastırlar dışında pek az büyük yapı ve cadde yapıldı. Kent içi ulaşım, ırmak ve buna bağlı kanallar ağıyla sağlanmaktaydı. IV, Rama (hd 1851-68) kenti geliştirirken, daha az sayıda olmakla birlikte geleneksel manastır yapımını da sürdürdü. Büyük Saray yenileştirildi, ekler yapıldı. Yeni caddeler açılırken, ırmak kıyısında demirleyen yüzen evlerin sayısı azaltıldı. Güneye doğru uzanan Charoen Krung (Yeni Yol) yapıldı; kentin ilk kanalına paralel bir hendek kazıldı. Buradan bugünkü limana kadar gelen uzun bir kanal yapılarak, küçük tekneleri, kentin hemen güneyinde ırmağın yaptığı büyük kıvrımı izlemekten kurtaran kestirme bir yol açıldı. V. Rama (Kral Chulalongkorn) döneminde (1868-1910) kenti önemli ölçüde değiştiren bir bayındırlık programı uygulandı. Büyük Saray’daki Chakkri Binası 1880’de tamamlandı. Otomobil meraklısı kral, yoğun bir yol ve köprü yapımına girişti. Artık işlevini yitirmiş olan kent surlarının büyük bir bölümü yıkılarak yollar açıldı. Kentin 100. kuruluş yılının kutlandığı 1882’de pek çok toplumsal reform hareketi başlatılırken, bunların yürürlüğe konmasını sağlayacak kamu kuruluşları için birçok bina yapıldı. Bu arada Kutsal Buda Zümrüdü’nün saklandığı Wat Phra Kaeo’ nun yapımı tamamlandı. 1880’lerde posta ve telgraf hizmetleri başlatıldı. 1892’de Charoen Krung’da elektrikli tramvay çalışmaya başladı. 1900’de Bangkok’u Phra Naİchron Si Ayutthaya’ya bağlayan ilk demiryolu açıldı. Aynı yıllarda mermer bir tapınak olan Wat Benchamabopit, Fransız üslubunda çeşitli zarif köprüler ve İtalya’ dan esinlenmiş Ulusal Meclis Binası da yapıldı. VI. Rama (hd 1910-25) 1916’da Chulalongkorn Üniversitesi’ni açtı. Kanatlardaki su düzeyini denetim altında tutacak bir kapak sistemi inşa ettirdi, kentin ilk ve en büyük dinlence alanı olan Lumphini Parkı’m yaptırdı. VII. Rama döneminde (1925-35) genel bir yönetsel düzenleme çerçevesinde belediye sınırları çizildi. 1937’de Bangkok yönetsel olarak ikiye bölünerek Krung Thep ve Thon Buri belediyeleri oluşturuldu. Bunların her ikisinin yüzölçümleri birbirine yakın olmakla birlikte, nüfusun beşte dördü Krung Thep’te yaşıyordu.
II. Dünya Savaşı’ndan bu yana Bangkok, özellikle de Krung Thep büyük bir hızla büyümeye devam etmektedir. Hızlı büyümenin getirdiği ulaşım, haberleşme, konut, su, kanalizasyon ve çevre kirliliği sorunları özellikle son yıllarda ciddi boyutlara ulaşmıştır.
