Büyük Okyanus’a Bağlı Denizler ve Özellikleri

Büyük Okyanus ile bağlantısı olan denizler, körfezler, su kanalları nelerdir? Büyük Okyanus’a bağlı denizlerin özellikleri, alanları.

Büyük Okyanus

166 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplayan Büyük Okyanus (çevre denizleri katılırsa 180 milyon km2), dünyanın en büyük okyanusudur. Alanı, toplam dünya düzeyinin 1/3’ü kadar olan bu okyanusun yüzeyi, dünyadaki toplam kara alanından biraz büyüktür. Büyük Okyanus’un hacmi 708 milyon km3’dür (çevre denizleri katılırsa 724 milyon m’). Kuzey ve Güney Amerika, Asya Avustralasya kıtalarıyla çevrelenmiş olan Büyük Okyanus, güneyde Antartika’ya kadar uzanır. Büyük Okyanus, Kuzey Buz Denizi’ne Bering Boğazı ile, Atlas Okyanusu’na Drake Geçidi (ve Panama Kanalı) ile ve Hint Okyanusu’na da Avustralya ile Antartika arasındaki oldukça geniş bir açıklıkla ve Batı Hint Adaları’nın arasındaki çok sayıdaki Boğazlarla bağlıdır.

Büyük Okyanus’a Bağlı Denizler ve Özellikleri

Büyük Okyanusun Bölümleri

Büyük Okyanus’unun güney bölümleri dışında, her yanında, kıtalar yavaş yavaş içeri doğru hareket etmekte ve okyanus alanını giderek küçültmektedir. Bu hareket, derin okyanus çukurluklarından oluşan bir sınır yaratmakta ve bu çukurlar oyunca okyanus tabanını oluşturan abuk daha üstteki kıta sahanlıklarıyla aşağıya bastırılmaktadır. Bu gibi derin okyanus çukurlukları sürekli bir çizgi olarak Yeni Zelanda’dan Alaska’ya ve Kaliforniya Körfezi’nden hemen hemen Horn Burnu’na kadar okyanusun iki anında yer almaktadır. Kanada ve ABD’nin batı kıyısının açıklarında, ilk olarak oluşmuş bulunan oluk Kuzey Amerika Kıtası tarafından örtülmüş urumdadır. Bu gibi (derin okyanus) olukların kara parçalarına yakın olduğu yerlerde, bitişikteki kıtanın Okyanusla birleşen kenarı üzerinde bir izi kırılma dağları oluşur.

Ateş Halkası

Bu gibi oluşumlara örnek olarak Kuzey Amerika’nın Kıyı Dağları ve Güney Amerikadaki And Dağları verilebilir, okyanus çukurluğunun kıyıdan uzak olduğu yerlerdeyse, bir dizi ada oluşur, Büyük Okyanusun batı dış kenarlarında oluşmuş olan bu gibi adaların arasında Japonya ve Filipinler yer alır. Bu gibi özellikleri doğuran kara hareketleri : dağ oluşum süreçleri. Büyük Okyanus ‘ateş halkası’ diye denilen bir deprem kuşağının da doğmasına neden olur. Bu kuşakta deprem bölgeleri ve yanardağlar yer alır. Büyük Okyanus’a akan en büyük ırmaklar Asya Kıtası ‘ndan gelir ve bu ırmaklar arasında Amur, Sarı Irmak, Yang Çe ve Mekong ırmakları bulunur.

Kuzey ve Güney Amerika’da kıyı boyunca yer alan dağ zincirlerinin yarattığı engel nedeniyle, Büyük Okyanus’un doğu bölümlerinde Yukon, Columbia ve Colorado gibi sadece birkaç büyük ırmak akar. Çevre denizler Büyük Okyanus’un batı bölümünde yer alır. Kuzeyden güneye doğru bu çevre denizleri Bering Denizi, Japon Denizi, Sarı Deniz ile Doğu ve Güney Çin denizleridir. Bu denizler, Asya Kıtası’nın okyanus sınırlarını oluşturur. Batı Hint Adaları çevresindeki denizler Sulu Denizi, Selebes Denizi ve Arafura Denizidir. Büyük Okyanus’un batı bölgelerindeki açıklıklar da bir takım denizlere bölünebilir ve bu denizlerin sınırlarını,kıyılann açığındaki yay biçiminde adalar oluşturur. Bu gibi denizler arasında Manana Adaları ve Filipinler arasındaki Filipin Denizi; Malinezya ile Avustralya arasındaki Mercan Denizi; Yeni Zelanda ile Avustralya arasındaki Tasman Denizi ve Malinezya ile Yeni Gine arasındaki Solomon ve Bismarck denizleri bulunur.

Büyük Okyanus tabanının topografyası

Büyük Okyanustaki dağ zincirleri (deniz altında yer alan dar bir dağ kuşağı), Kaliforniya’dan güneye ve oradan da Avustralya’nın güneyine, Hint Okyanusu’na uzanır. Bu dağ sırası boyunca yerküre içindeki madde (magma) yerkabuğunun bir kısmını oluşturmak üzere sürekli olarak yukarıya fışkırır. Yeni oluşmuş yerkabuğu daha sonra magmanın sürekli yüzeye çıkması nedeniyle dağ sıralarından dışarı doğru itilir ve okyanusun çevresinde yer alan derin çukurluklarda yutulup gidecek biçimde, sürekli olarak dışa doğru hareket eden okyanus tabanını oluşturur.

Doğuda, Büyük Okyanus Doğu Kabartısı ve güneyde, Büyük Okyanus Antartika Kabartısı adı verilen bu dağ sırası, çok sayıda kırıkla (fay) kesintiye uğrar. Büyük Okyanus Doğu Kabartısı’nın iki uzantısı (Galapagos ve Şili Yükseltileri) okyanusun en doğusunda yer alır. Dağ sırasının tepesinde ölçülen su derinliği 2.000-3.000 m arasındadır , oysa okyanus tabanından ölçülen ortalama derinlik 4.000-5.000 m arasındadır ve en büyük derinlikse, dünya okyanuslarının en derin noktası olan Mariana Çukuru’nda 11.034 m’dir. Okyanus derinliklerinin böylesine büyük farklılıklar göstermesi büyük ölçüde, taze kabuğun oluşup dışa doğru hareket etme hızına ve ayrıca yavaş yavaş yaklaşan kıtaların bu kabuğun üzerinde yaptığı basıncın gücüne bağlıdır. Okyanus dağ sırasının her iki yanında, yerkürenin içinden çıkan yeni madde, bu dağ sırasından yılda yaklaşık olarak 15 cm kadar uzaklaşmaktadır; bu hız Atlas Okyanusu’nda aynı nitelikteki hareketin 5 katından fazladır.

Okyanus Tabanı

Öte yandan, okyanus tabanını oluşturan maddeler okyanus çukurluklarında yılda yaklaşık 10 erillik bir hızla yutulmaktadır. Söz konusu dağ sırasının batısına doğru, Büyük Okyanus, küçük adalarla bezenmiştir. Bu adaların çoğu volkanik kökenli olmakla birlikte, oluşumları okyanus kenarlarında bulunan yay biçimindeki ada kümelerinin oluşumlarından farklıdır. Bu serpilmiş adaların oluşumu, okyanus kabuğunun derinliklerinde volkanik bakımdan etkin bir sıcak noktanın ortaya çıkmasıyla başlar.

Daha sonra sıcak noktanın hemen üzerindeki kabukta bir yanardağ ortaya çıkar ve bu yanardağ, bir ada biçiminde büyür. Kabuğun dağ sırasından dışarı doğru sürekli hareketi, sonunda bu yeni adayı volkanik etkinliğin merkezinden uzaklara taşır. Sonunda eski yanardağ ortadan kalkarken, doğrudan doğruya aynı sıcak nokta üzerinde yeni bir yanardağ oluşur. Bu da volkanik açıdan etkin bir ada yaratır ve bütün bir süreç, sonunda birbirlerini izleyen daha yaşlı ve aşınmış adalar ve deniz gibi dağları zinciri oluşuncaya kadar, yinelenir. Bu adalar ve deniz dibi dağları, etkinliği sürmekte olan volkanik adadan, okyanus kabuğunun hareketlendiği yöne doğru uzanır. Hawaii ada zinciri bunun iyi bir örneğidir.

Akıntılar

Büyük Okyanustaki su dolaşımı, temelde Kuzey Pasifik Döngüsü ile Güney Pasifik Döngüsünden oluşur. Ekvatora yakın enlemlerde Büyük Okyanus Kuzey Ekvatoral Akıntısı ve Büyük Okyanus Güney Ekvatoral Akıntısı, doğuya doğru akmakta olan Büyük Okyanus Ekvatoral Ters Akıntısı ile birbirlerinden ayrılmış olarak, batıya doğru akarlar. Bu akıntılardan başka yüzeyaltı akıntıları da vardır. Ekvatorun kuzeyinden batıya doğru akan su, Filipinler ve Japonya’nın oluşturduğu ada yaylarını geçtikten sonra kuzeye yönelir ve ılık Kuro Akıntısı adını alır, daha sonra bu akıntı batıya ve sonunda da Kuzey Amerika kıyısı boyunca soğuk Kaliforniya Akıntısı olarak güneye akar. Kuzeye ve daha sonra batıya kıvrılan bir girdap, Alaska ile Aleut Adaları boyunca, Aleut Akıntısı’nı oluşturur.