Coriolis Etkisi nedir? Coriolis Etkisinin özellikleri ve günlük hayattan örneklerle açıklaması. Coriolis Etkisi hakkında bilgi.
Coriolis Etkisi
Dünya sabit durmaz; kendi ekseninde dönen bir referans sistemidir Havada serbestçe ilerleyen bir nesnenin -uçak ya da bir rüzgâr sistemi ya da balistik füze- rotasını planlayacak kişinin, Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşünün varış noktasını nasıl değiştirdiğini hesaba katması gerekir Buna Coriolis Etkisi adı verilir Gezegenimiz doğuya doğru döner Kuşağı olan ekvator üstündeki noktacıklar, doğu yönünde yaklaşık saatte 1600 km hızla döner Kutuplara yakın yerlerdeki dönüş hızı daha düşüktür, her 24 saatlik periyotta sadece küçük bir çember çizerler
Bu nedenle, örneğin ekvatordan kuzey yönünde uzak bir noktaya doğru yol alan bir uçak, doğu yönündeki dönüşüne maruz kalmayan varış noktasının sağına iner Uçak aksi yönde düz bir çizgide ilerlerse -Kuzey Kutbu’ndan güneye doğru yol alırsa- yine hedefin (uçaktaki yolcuya göre) sağında kalan bir yere iner Ancak bu kez neden farklıdır Ekvatoral varış noktası, kalkış noktasından daha hızlı hareket etmektedir ve doğu yönünde dönüşte öne geçmiştir
Havayoluyla yapılan uzun yolculukların, özellikle de kuzey-güney ekseni boyunca olanların Kuzey Yarıküre’de hep sağa, Güney Yarıküre’de ise sola sapıyor gibi durması garip bir etki yaratır.
DÖNME YÖNÜ
Tuvaletlerin ve lavaboların aynen siklonlar gibi Kuzey Yarıküre’de saat yönünün aksine, ekvatorun altında kalan yerlerde de saat yönünde döndüklerine dair popüler bir bilimsel inanış vardır. Ne yazık ki bu gerçekte doğru değildir. Normal bir kasırganın kapladığı alan yaklaşık 500 kilometreye ulaşırken lavabo tahliye borusu birkaç santimetre çapındadır. Bu kadar kısa mesafeleri kat eden nesneler üzerinde, Dünya’nın dönüş etkisi yok denecek kadar azdır. Aslında, aynı banyoda bile lavabonun bir yöne tuvaletin diğer yöne dönerek tahliye olduğunu görmek mümkündür. Burada önem taşıyan, suyun hazneye çarpmadan önceki dinamiği kadar, haznenin şekli ve tahliye deliğinin bulunduğu noktadır.
KASIRGA
Kasırgalar rüzgârla başlar, rüzgârsa yüksek basınçlı havanın alçak basınçlı alana doğru itilmesiyle… Büyük bir fırtınada, rüzgâr büyük mesafeleri kat eder ve yol boyunca hız kazanır. Rüzgârın varış noktasına doğru izlediği rotayı, Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü etkiler ve buna Coriolis Etkisi adı verilir.
Büyük bir ekvatoral hava kütlesinin, alçak basınçlı bir cebi doldurmak üzere kuzeye doğru ilerlediğini varsayalım. Alçak basınç sisteminin tam doğusuna- yani sağına varır. Hedefi şaşırmasının nedeni, rüzgârın yeryüzündeki çıkış noktasının, varış noktasına oranla daha hızlı dönüyor olması ve doğuya doğru dönüşün hızına yetişememesidir. Sağda kalan alçak basınç sistemini geçen yüksek basınçlı rüzgâr bu kez gerçekten alçak basınç bölgesinin etrafında kıvrılarak, saat yönünün aksine bir girdap yaratır Kuzey Yarıküre’de siklonik fırtınalar (bazı yerlerde kasırga, bazı yerlerde de tayfun ya da tropikal siklon diye anılır) alçak basınçlı merkezin etrafında her zaman saat yönünün aksine döner. Güney Yarıküre’de ise dönüş saat yönündedir.
DENİZ MELTEMİ
Suyun olağandışı yüksek özgül ısısı -çok yavaş ısınır- güneşli bir günde hızla ısınan kuru toprağın çok düşük özgül ısısının tam karşıtıdır. Şüphesiz, bir sahil şeridinde bu sıcaklık farkı aynı zamanda bir basınç farkı anlamına gelir: Serin, yoğun, yüksek basınçlı hava suyun üstündedir; sıcak, düşük basınçlı hava ise karanın üstündedir.
Basınç değişimi havayı harekete geçirir. Denizden karaya doğru serin bir rüzgâr eser.
Suyun özgül ısısının yüksek olması, ısınan suyun geç soğuyacağı anlamına da gelir. Kara parçası gün içindeki ısıyı suya oranla daha hızla kaybederken bazen geceleri rüzgâr kıyıdan denize doğru eser. Sahilde havanın daha serin olmasının nedeni budur.
