Çözülme ve toprak oluşumu konu anlatımının yer aldığı sayfamız. Çözülme çeşitleri ile toprak çeşitleri ile ilgili bilgiler.
Taşların çözülmesi:
Çeşitli mineral ve organik maddelerin kalıntılarından meydana gelen taşların dış kuvvetlerin etkisi ile parçalanıp ufalanmasına çözülme denir. Uç türlü çözülme vardır.
a) Mekanik (Fiziksel) Çözülme: Isınma ve soğumaya bağlı olarak taşlarda genleşme ve büzülme meydana gelir. Farklı minerallerden meydana gelen taşlarda minerallerin genleşme ve büzülmeleri farklı derecelerde olduğundan çatlamalar ve kırılmalar olur. Bu olay geliştikçe ufalanır ve dağılır. Sıcak kurak ve soğuk yerlerde, görülürler. (Çöller, kutuplar, kıtaların iç kısmı, dağların dorukları).
b) Kimyasal Çözülme: Sıcaklık ve neme bağlı olarak taşlarda erime, çürüme meydana gelir. Taşların yapısında değişiklik olur. Kaya tuzu jips ve kalkerin erimesiyle oluşur.
Sıcak ve nemli bölgelerde görülür. (Ekvator bölgesi, kıyı bölgeleri).
c) Organik (Biyolojik) Çözülme: Bitki köklerinin kayaların yarıklarında büyümesi sonucu, kayaları parçalaması, köklerin asit salgılayarak eritmesi ile oluşan çözülmeye denir.
TOPRAK OLUŞUMU
Taşların çözülmesiyle ufalanan minerallerin içerisine canlı organizma ve canlı kalıntılarının karışmasıyla toprak meydana gelir. Toprak içerisinde su ve hava bulunur. Bazı toprakların içerisinde bitki kalıntıları çürümüş olarak yer alır. Topraklar oluşumlarına veya bulundukları yerlerin özelliğine göre gruplandırırlır.
TAŞINMIŞ TOPRAKLAR
Taşınmış topraklar dış etkenlerden dolayı bir yerden, başka bir yere taşınarak oluşmuş topraklardır. Akarsuyun, rüzgarın ve buzulların taşıması ile meydana gelirler.
a) Alüviyal Topraklar: Akarsuların yüksek yerlerden aşındırarak getirdiği maddelerin, vadi tabanlarında, ovalarda birikmesiyle oluşmuş topraklardır. Delta, birikinti konisi, taban seviyesi ovası alüviyal topraklarla kaplıdır.
b) Lös Toprakları: Rüzgarların yerin üst kısmındaki toz ve toprağı havalandırıp getirerek, başka bir yerde biriktirmesi ile oluşan topraklardır. Kalın bir örtü halindedirler.
c) Moren Toprakları: Buzulların bulundukları yerleri oyması, aşındırması, aşındır1 dığı maddeleri, buzul hareketinin sona erdiği yerde biriktirmesi ile oluşan topraklardır. Bu topraklara buzultaş adı verilir.
YERLİ TOPRAKLAR
Ana kayanın çözülmesi ile bulundukları yerde oluşan topraklardır. İklim, bitki örtüsü, organizmalar, kayanın yapısı ve yer şekillerine bağlı olarak oluşurlar.
NEMLİ BÖLGE TOPRAKLARI
a) Laterit Topraklar: Dönenceler arasında sıcak ve nemli bölgelerin toprağıdır. Kiremit kırmızısı rengindeki bu topraklar kimyasal çözülme ile oluşmuşlardır. Demir oksitli kil yığınları halindedir. Bitki örtüsü gür olmasına rağmen topraktaki organizmalar bitki artıklarını çürüttüğünden, humus bakımından fakirdir. Verimsiz topraklardır.
b) Kırmızı Topraklar: Nemli subtropikal bölgelerde yer alır. Bileşiminde kil, silis ve demir oksit vardır. Kırmızı rengi demir oksitten alır. Akdeniz ülkelerindeki kalkerler üzerinde bulunan terrarossa toprağı da bu guruba girer.
c) Kahverengi Orman Toprakları: Nemli orta kuşak topraklarıdır. Okyanus kıyısında yayvan yapraklı orman kuşağı toprağıdır. Mineral ve humus bakımından zengindir. Verimli topraklardır.
d) Podzol Toprakları: Soğuk nemli bölgeler ve orta kuşaktaki dağların yüksek yerlerinde bulunan topraklardır. İğne yapraklı ormanlarla kaplı olan bu yerlerde oluşmuşlardır. Yağışlarla çok yıkandığından renkleri solmuştur. Bundan dolayı besin maddeleri bakımından fakirdir.
e) Tundra Toprakları: Kutba yakın bölgelerin toprağıdır. Kışın donar, yazın çözülerek bataklık haline gelirler. Bu topraklar tarım için elverişle değiİdir.
KURAK BÖLGE TOPRAKLARI
a) Çernezyomlar: Kara topraklar da denir. Orta kuşağın yarı nemli steplerinde yer alırlar. Fazla yıkanmadıkları için kireç ve mineralce zengindir. Bu topraklar humus bakımınca da zengindir. Dünyanın verimli topraklarıdır.
b) Preri Topraklar: Orta kuşağın yağışlı steplerinde bulunurlar. Çok verimli topraklardır.
c) Kahverengi Step Toprakları: Yarıkurak bölgelerde, çöllerden biraz fazla yağış alan yerlerde bulunur. Step bölgelerin toprağıdır. Mineral bakımından zengin, humusça fakirdir.
d) Çöl Toprakları: Kurak bölgelerde yer alır. Bitki örtüsü bulunmadığından humustan yoksundur. Sıcaklık ve kuraklıktan dolayı renkleri bozdur. Yıkanmamış topraklardır. Tuz ve kireç toprağın yüzeyini tabaka halinde kaplamıştır.
