Hayvanlarda dolaşım (taşıma) sisteminin çeşitleri, özellikleri nelerdir? Açık ve kapalı dolaşım sistemi arasındaki farkları, hakkında bilgi.
Hayvanlarda Dolaşım (Taşıma) Sistemi;
Hayvanlarda Dolaşım (Taşıma) iki türlüdür:
a) Açık taşıma : Kan, bazen damarlar içinde, bazen de vücut içindeki “sinüs” denilen özel boşluklarda dolaşıyorsa buna açık taşıma denir. Açık taşıma yapan canlıların kanı, doğrudan hücrelerle temas halindedir. Bu yüzden, kan ile hücreler arasında madde alışverişi doğrudan olur. Bu nedenle de açık taşıma yapan canlılarda kılcal damarlar yoktur.
b) Kapalı taşıma : Kan, vücutta yalnız damarlar içinde dolaşıyorsa buna kapalı taşıma denir. Kapalı taşıma yapan canlılarda, kan ile hücreler arasında madde alışverişi kılcal damarlar aracılığı ile yapılır.
Bir hücreli organizmalarda (Amip, Paramezyum v.s) taşıma işini sitoplazma yapar. Besinler, solunum gazları ve artıklar sitoplazmanın hareketine bağlı olarak belli yönlerdi taşınırlar.
Süngerler ve selenterlerde (örneğin hidrada) besin, oksijen ve artık maddeler içeren sıvı,vücut boşluğunda dolaşır. Bu canlılarda damarlar ve yürek bulunmadığından dolaşım sisteminin varlığında söz edilemez.
Yassı solucanlardan planaryada da taşıma biçimi hidradakine benzer. Toprak solucanı ve benzerlerinde kapalı taşıma sistemi vardır. Sırt damarındaki kan, halka damarların kalınlaşmasından oluşan, 5 çift yürek ile karın damarına gönderilir. Karın damarından da yan damarlarla sırt damarlarına geçince, dolaşım tamamlanmış olur.
Eklembacaklılar, yumuşakçalar ve derisidikenlilerde; yürek, kan sıvısı, kan hücreleri, kan damarları ve kan havuzcuklarından (Buna sinüs boşluğu denir.) oluşan açık taşıma sistemi vardır.
Omurgalılarda kapalı taşıma sistemi vardır. Bu canlıların tümünde bir kalp, damarlar ve kan bulunur.
Balıklarda iki gözlü olan kalpte sürekli kirli kan bulunur. Çünkü solungaçlarda temizlenen kan, yüreğe uğramadan vücuda gider. Kirlendikten sonra yüreğe döner. Bu yüzden tek dolaşım vardır. Öteki omurgalılarda ise büyük ve küçük olarak adlandırılan iki dolaşım vardır.
Kurbağalarda, üç gözlü olan kalpte kirli ve temiz kan birbirine karışır. Bu yüzden hücrelere yeterli besin ve oksijen taşlamadıklarından kış uykusuna yatarlar. Bu tip hayvanlara değişken ısılı denir.
Sürüngenlerde de kalp üç gözlüdür. Kurbağalar gibi kirli ve temiz kan yürekte birbirine karışır. Timsahta ise yürek dört gözlüdür. Kirli ve temiz kan yürekte karışmamasına karşılık, yürekten çıktıktan hemen sonra panizza denilen bir damar aracılığı ile birleşir.
Yürekleri dört gözlü olan kuş ve memelilerin temiz ve kirli kanları hiçbir zaman karışmadığından sabit ısılıdırlar.
AÇIK VE KAPALI TAŞIMA SİSTEMLERİ ARASINDAKİ FARKLAR
Açık ve kapalı taşıma arasındaki farklar kısaca şöyle sayılabilir:
AÇIK TAŞIMA
1) Kan zaman zaman damarlarda, zaman zaman da “sinüs” denilen boşluklarda akar.
2) Kan yavaş hareket eder.
3) Kılcal damar bulunmadığından hücrelerle kan alışverişi doğrudan olur.
4) Toprak solucanı ve mürekkep balığı hariç omurgasızların dolaşım biçimidir.
5) Oksijen taşıyan pigmentler kan plazma sında (kan sıvısı) bulunur.
KAPALI TAŞIMA
1) Kan, her zaman damarlar içinde akar ve bir akış yönü vardır.
2) Kan, kapalı bir sistem içinde dolaştığından çok hızlı akar. Kanın hızlı akması, hücrelere besin ve oksijen taşınmasını çabuklaştırır. Ayrıca hücrelerde oluşan artık maddeler, hücrelerden hızla uzaklaştırılabilir.
3) Hücrelerle madde alışverişi, atar ve toplardamarları birbirine bağlayan kılcal damarlar aracılığı ile olur.
4) Omurgalıların taşıma biçimidir.
5) Oksijen taşıyan pigment (hemoglobin) alyuvarlarda bulunur.
