İbn El Baytar Kimdir? Hayatı, Eczacılık Alanında Çalışmaları ve Bilime Katkıları

0
Advertisement

Ünlü eczacı, hekim, kimyacı, botanikçi İbn El-Baytar kimdir, neler yapmıştır? İbn El-Baytar’ın çalışmaları, bilime yaptığı katkıları hakkında bilgi.

İbn El-Baytar

Kaynak: nkfu.com

İBN EL-BAYTAR
1197- 1248
MALAGA – ŞAM
BOTANİKÇİ – ECZACI – HEKİM – KİMYACI

Endülüs’ün Malaga şehrinde 1197 yılında doğan İbn el-Baytar’ın tam adı Ebû Muhammed Ziyâüddîn Abdullah b. Ahmed el-Aşşâb el-Mâlek’dir. Yetiştirdiği bilginleriyle tanınan bir ailede büyümüş, hayatı boyunca doğaya ve bitkilere merak duymuştur. Bitkilerin dünyasını hocası İşbiliyeli Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed en-Nebâti’yle birlikte araştıran İbn el-Baytar, incelediği bitkilerin tıbbi yönlerini, yetiştikleri ortamları ve adlarını öğrenmiştir. Hocası Nebati’den öğrendiği en önemli şey araştırmalarında deneysel metotları kullanmanın önemidir.

Devrin en meşhur eczacılarından Abdullah b. Salih el-Kütâmî ve el-Haccâc el-İşbili’nin yanında İşbiliye’de çalışmalarına devam etmiş; bu iki meşhur eczacının yanında bitkilerin tıbbi yönlerini uygulamalı olarak öğrenme fırsatı bulmuştur. Bu dönem içerisinde Dioskorides ve Galenos’un basit ilaçlar üzerine yazdıkları eserleri incelemiştir.

Daha sonra, bitkiler üzerine uzun süren bir keşif yolculuğuna çıkmış, Cezayir, Libya ve Trablusgarp’ı dolaşmıştır. Yolculuğu 1223 yıllarına doğru Anadolu’ya uzanmış, Bizans ve Selçuklu topraklarını da dolaşarak gördüğü yeni bitki çeşitlerini kayıt altına almıştır.

Seyahatleri sırasında ünlü bilginlerle de tanışan Baytar, onlardan yeni ilaç tarifleri öğrenmiştir. Gezip gördüğü yerler arttıkça ünü de artan botanik biliminin babası İbn el-Baytâr, topladığı bitkilerle ve arşivlediği ilaç tarifleriyle İskenderiye’ye kadar gitmiştir. Burada Mısır’ın Eyyûbi hanedanlarından Melikü’l-Kâmil Muhammed kendisine ‘Reîsü’l-aşşâbîni’ yani “baş botanikçi” unvanını vermiştir.

Melikü’l-Kâmil, Suriye’ye düzenlediği seferlerde İbn el-Baytâr’ı da yanında götürmüştür. Böylece Baytar, Diyarbakır, Urfa, Musul, Lübnan, Kudüs ve Hicaz bölgelerindeki yeni bitkileri de kayıt altına almıştır.

Advertisement

Bilime Katkıları

  • • İbn al-Baytar, yaşadığı dönemde birçok Özelliği ile eşine az rastlanan, tarihin gördüğü en büyük botanikçilerden birisidir.
  • • Dioskorides, İbn Sinâ, Galenos, Dineveri, Razi ve Zehravi’nin yapıtlarını incelemiş, kendi araştırmaları ve gözlemleriyle bunları harmanlayarak bitkiler üzerine iki önemli eser kaleme almıştır.

Bunlardan biri Kitab el-Mugnî fi el-Edviye el-Müfrede yani Basit İlaçlar Hakkında Zengin Bilgiler, diğeri ise Kitab el-Cami el-Müfredat al-Adviye ve’l-Ağdiye yani Basit İlaçlar ve Gıdalar Ansiklopedisi adlarını taşır.

El-Edviye adlı eserinde hastalıkları alfabetik sıraya göre sıralamış ve her hastalıkta hangi ilacın nasıl kullanılacağına dair ayrıntılı bilgiler vermiştir. 2.330 paragraftan oluşan bu eserinde 1.400 kadar hayvanî, madenî ve nebati kökenli basit ilaçları açıklamıştır. Tanıttığı 1.400 basit ilacın 300 tanesi tamamen kendisi tarafından keşfedilmiştir.

İbn El-Baytar

İbn El-Baytar Balmumu Heykeli – Kaynak: nkfu.com

Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.

İbn El-Baytar Biyografisi

İbn El-Baytar; tam adı Ebu Muhammed Abdullah Bin Ahmed Ziyaeddin İbnü’l-baytar El-Malaki (d. Malaka (Málaga) – ö. Kasım 1248, Şam), Arap botanik bilginidir. Tıpta tedavi amacıyla kullanılan bitkilere ilişkin yapıtlarıyla tanınır.

Gençlik yıllarında İşbiliye (Sevilla) çevresinde, Kuzey Afrika ülkelerinde ve Güney Anadolu’da dolaşarak bitki örnekleri topladı. Ebu’l-Abbas en-Nebati, Abdullah bin Salih ve Ebu’l-Haccac Yusuf bin Muratir’ den dersler aldı. Eyyubi hükümdarlarından el-Kâmil ve oğlu es-Salih Necmeddin’in hizmetinde bulundu.

İbnü’l-Baytar, çalışma ve araştırmalarından elde ettiği sonuçları iki kitapta toplamıştır: Tıp literatüründe kısaca el-Cami adıyla bilinen Kitabü’l-Cami li Müfredeti’l-Edviye ve’l-Agziye’de (1874-75, 4 cilt), bitkisel ve hayvansal kökenli bazı basit ilaçların bileşimi ve hazırlanışı anlatılır. Pedanius Diskorides ve Galenos adlı Yunanlı hekimlerin yapıtlarmdaki bilgilerle zenginleştirilen bu kitap, bitki adlarının Berberi dilleri ile Latince, Farsça karşılıklarını verdiğinden etimoloji çalışmaları açısından da önem taşır. Camiü’l-Müfredati’l-Edviye ve’l-Agzi-ye Tercümesi (14. yy) ve Risale-i Levazım-ı Tıb min Şeyh İbn Baytar (17. yy) adlarıyla Türkçeye çevrilen kitabın Almanca ve Fransızca çevirileri de yayımlanmıştır. Kitabü’l-Mugni fi’l-Edviyeti’l-Müfrede adlı öteki yapıtında ise hastalıklar alfabetik düzene göre sıralanmış ve her hastalıkta hangi ilacın kullanılacağına ilişkin bilgi verilmiştir.

Advertisement


Leave A Reply