István Szabó kimdir? István Szabó hayatı, biyografisi, eserleri, filmleri ve sinema kariyeri hakkında bilgi.
István Szabó;(18.2.1938)
Budapeşte’de dünyaya gelen Szabo, 1956-61 yılları arasında, doğduğu kentte sinema akademisine devam etti. Akademiyi bitirirken sunduğu Koncert (Konser, 1961) adlı ilk kısa filmi bile uluslararası sinema festivallerinde birkaç ödül birden aldı. 1964 yılında ilk uzun metrajlı filmini gerçekleştirmeden önce, 1963’e kadar Bâlasz Bela Stüdyoları için iki kısa film daha çevirdi.
1964: Genç Neslin Portresi Miklos Jancso ve Andrâs Kovâcs’ın yanında 60’lı yıllarda Macar Sinemasının yenilenmesi için uğraş veren Szabo’nun ilk yapıtlarında genç insanların kimlik arayışları söz konusudur. Almodozasok kora (Düş Zamanı, 1964) adlı ilk filminde ilk kez çalışmaya başlayan yeni mezun dört mühendisin öyküsü anlatılmaktadır. Gençlerin özgürlük ve bağımsızlık gereksinimleri firmadakilerin uyum baskısıyla çatışma halindedir. Gerçekleşmeyen düşleri anlatan bu öykü, 1956’da Kızıl Ordu tarafından bastırılan Macar İhtilâline ilişkin belgesel bir filmin araya monte edilmesiyle siyasal bir perspektif kazandı.
1966’dan Sonra: Macaristan’ın Yansıtılması Szabo’nun kahramanları eski örneklerle ve ideallerle tartışarak gelecekteki yaşamları için yeni bilgiler kazanırlar. Bunu yaparken yalnız yeni neslin gereksinimlerini yansıtmakla kalmayıp, siyasal açıdan baskı altında tutulmuş Macar ulusunun kolektif bir bilince varmak için içinde bulunduğu arayışı da gözler önüne sermektedir. Szabo’nun 60’lı yılların ortasından başlayarak 70’li yılların sonuna kadar çevirdiği filmlere politik inancı damgasını bastı. Szabö, stil açısından klasik realizmden uzaklaşarak subjektif-emosyonel öğelere yer verdi. Bunu yaparken, diğer Doğu Avrupalı devletlere kıyasla, Macaristan’da uygulanmakta olan liberal film denetiminden yararlandı. 1966’da gerçekleştirdiği sosyalist sistemlerdeki ideolojiyi eleştiren açıklama niteliğindeki Apa (Baba) filmi bu konudaki en önemli belgelerden biridir. Genç kahramanın erken ölen babasının yüceltilmiş imajından giderek uzaklaşması, bir toplumun sosyal kahraman mitosundan ve Stalinist kişilik kültünden kurtuluşuna işaret etmektedir. Szerelmes film’de (Aşk Filmi, 1970) Macar halkının 1956’da başarısızlığa uğrayan ihtilal girişimi, Macarların birliği için bir metafor ve aynı zamanda özel hayattaki arzuların gerçekleşmesini engelleyen kaderin bir simgesi olarak kullanılmıştır.
Tüzolto utça 25 (itfaiye Sokağı 25, 1973) ile Szabö çağdaş Macaristan tarihinin panoramasını çizdi. Budapeşte’de ertesi gün yıkılması planlanan bir apartmanın sakinlerinin anılarını epizodlar halinde sunan bu film sürekli değişen politik durumların baskısı altında, tek tek kişilerin davranış biçimlerindeki çeşitliliği belirginleştirmektedir. Budapesli mesek (Budapeşte Efsanesi, 1976) ile yönetmen, en güç koşullar altında bile geleceğe yönelik bir hedef tutturan insanlara ilişkin alegorik bir yapıt gerçekleştirdi. Burada savaş biter bitmez devrilmiş bir tramvay vagonu birkaç mülteci için umudun sembolü haline gelir.
1980-88: Biyografik Üçleme Szabo’nun özellikle Macaristan konulu son yapıtı Bizalom (Güven, 1979) bireyin faşizm döneminde kendini kanıtlamasını konu almaktadır. 80’li yıllarda gerçekleştirdiği, otoriter sistemde iktidarın yakınındaki bireyin bozulmasını (rüşvete yatkınlığını) gösteren, biyografik araştırmalar içeren üçlemesi de bu konuyu işlemektedir. Tiyatro oyuncusu Klaus Maria Brandauer bu yapıtların tümünde başrolü mükemmel bir biçimde yorumlamayı başardı. Gustaf Gründgens’i örnek alarak Klaus Mann’ın oyuncu Höfgens konusunda yazdığı “Mephisto” adlı romanından sinemaya uyarlanan Mephisto (Mefisto) adlı film, 1982’de en iyi yabancı film dalında Oscar ödülünü aldı. Szabö 1983’te 70 yaşındaki bir kadının trajikomik aşk öyküsünü anlatan Katzenspiel (Kedi Oyunu) adlı filmi çevirdi.
Szabo, Mephisto’da işlediği sanat ve hayata ilişkin sorunları Meeting Venüs (Venüs’le Karşılaşma, 1990) adlı filminde bu defa eğlendirici bir biçimde ele aldı. Paris’te bir operanın sahnelenmesini ve karmakarışık oyuncu topluluğu içindeki sürtüşmeleri konu alan bu film, eleştirmenlerce Avrupa’daki uzlaşma politikasının ironik bir yorumu olarak değerlendirildi.
Szabo, son olarak Offenbach titkai (1996) ve The taste of sunshine (1999), Taking Sides – Der Fall Furtwängler, (2001; Taraf Tutmak), Ten Minutes Older: The Cello (2002), Being Julia (2004; Julia Olmak) (Somerset Maugham eserinden), Rokonok (2006; Akrabalar) (Zsigmond Móricz’in romanından), Az ajtó (2012)adlı filmleri çevirdi.
