Karstik şekiller nelerdir, nerelerde görülür? Karstik şekillerin özellikleri, aşındırma şekilleri ve oluşumları hakkında bilgi.
KARSTİK ŞEKİLLER
Yeraltı sularının aşındırma ve biriktirme faaliyetleri kimyasal yollarla olur. Suyla kolayca çözünebilen tebeşir, jips ve kayatuzu gibi kayaçların bulunduğu yerlere karstik arazi, böyle yerlerde oluşan yer şekillerine de karstik yerşekilleri denir. Türkiye’deki en geniş karstik arazi Akdeniz Bölgesi’nde Toros Dağları eteklerinde ve Göller Yöresi’nde bulunur. Bir yörede karstik şekillerin oluşabilmesi için;
***Çözünebilen kayaçların bulunması
***İklimin yeterince nemli ve sıcak olması
***Suyun içindeki C02 nin fazla olması gereklidir.
Karstik şekillerin bir kısmı küçüktür. Bir kısmı ise çok geniş alan kaplar. Aşağıda karstik arazide oluşan başlıca yerşekilleri gösterilmiştir.
AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
Lapya
Kalkerler üzerinde erimeyle oluşan küçük oluklar, delik ve kanalcıklara denir. Bu oluklar arasında keskin sırtlar bulunur. Karst şekillerinin en küçük boyutlu olanı lapyadır.
Dolin
Tava görünümlü erime çukurlarıdır. Lapyaların birleşerek genişlemesiyle oluşurlar. Dolinlere Türkiye’de tava ve kokurdan gibi isimler de verilir.
Uvala
Dolinlerin birleşerek genişlemesiyle oluşan daha büyük erime çukurlarıdır.
Polye (Gölova)
Dolin ve uvalaların birleşmesiyle oluşan çok geniş karstik düzlüklerdir. Ova karakterindedirler. Üzerlerindeki terra rossa topraklarında tarım yapılabilir. Antalya, Elmalı, Kestel, Acıpayam, Tefenni, Burdur, Gölhisar ve Korkuteli Ovaları birer polyedir.
Düden
Polyelerin tabanlarında, akarsuların yeraltına sızarak kaybolduğu doğal kuyular bulunur. Bu suyutan kuyulara subatan düdeni denir. Bazı yerlerde de yer altı suları yeryüzüne çıkar. Bu noktalara ise suçıkan düdeni denir.
Obruk
Karstik arazilerde, genellikle mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan, yamaçları çok dik, ağızları çeşitli genişliklerde olan doğal kuyulardır. İç Anadolu’nun güneyindeki Obruk Platosu’nda çok sayıda obruk vardır. Mersin’deki Cennet – Cehennem obrukları turizm açısından önemlidir.
Kör Vadi
Çıkmaz vadi de denilmektedir, içlerinde akış halinde olan sular bulunmaz.
Mağara ve Galeriler
Karstik arazilerde yeraltı sularının kalkeri eritmesiyle oluşturduğu yeraltı boşluklarıdır. Türkiye’deki en güzel örnekleri Alanya’da Damlataş, Antalya yakınlarındaki Karain, Burdur yakınlarındaki İnsuyu, Akseki’deki Altınbeşik ve Tokat’taki Ballıca mağaralarıdır.
BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
Yeraltı sularının biriktirme yapabilmesi için;
1. Suyun içerisinde bulunan C02’nin (karbondioksit) uçması
2. Su sıcaklığının azalması gerekir.
Sarkıt
Mağara tavanlarından aşağıya doğru uzanan kalsiyum karbonatın (CaCOg) birikmesiyle oluşan şekillerdir.
Dikit
Sarkıtlardan damlayan kireçli suyun buharlaşması sonucu mağara tabanında sertleşen kalsiyum karbonat birikimleridir.
Sütun
Sarkıt ve dikitlerin birleşmesiyle oluşan şekillerdir.
Traverten
Yeraltındaki kireçli (kalkerli) suyun yeryüzüne çıktıktan sonra, suyun buharlaşması ve C02 nin uçmasıyla geriye kalan eriyik kalkerin tabakalar halinde çökelmesi sonucu oluşurlar. Mağaraların içlerinde de oluşabilirler. Basamaklar halindeki travertenlere traverten basamağı denir. Türkiye’deki en güzel örneği Denizli – Pamukkale-dedir.
