Kimya’da aminler ne anlama gelmektedir. Aminlerin özellikleri, elde edilmeleri, sınıflandırılmaları ve tanınmaları hakkında örnekler ve bilgiler
Aminler, amonyak molekülündeki hidrojen atomlarının ardışık olarak alkil ya da aril kökleriyle yer değiştirmesi sonucu oluşan organik bileşikler. Bu yolla üç ayrı türde amin türer. Amonyaktaki hidrojenlerden bir tanesinin yerine bir alkil ya da aril kökünün geçmesiyle birincil, (primer) aminler türer. Birincil aminler amino (-NH2) grubu içerirler. Amonyaktaki iki hidrojen atomu yerine iki alkil ya da aril kökünün geçmesiyle ikincil (sekonder) aminler türer. İkincil aminler amino (>NH) grubu içerirler. Amonyaktaki hidrojenlerin tümünün alkil ya da aril kökleriyle yer değiştirmesi sonucu üçüncül (tersiyer) aminler oluşur. Tersiyer aminler tersiyer azot atomu (>N-) içerirler.
Bir amin molekülünde bulunan alkil ya da aril kökleri birbirinin aynı olabileceği gibi birbirinden ayrı da olabilirler. Dimetilamin (CH3)2NH ve metiletilamin, CH3-NH-CH2H5 gibi.
ÖZELLİKLERİ. Aminler bazik özellik gösterirler. Bazlık kuvvetleri bağlı olan grupların sayısına ve doğasına bağlıdır. Genellikle ikincil aminler, birincil ve üçüncül aminlere oranla daha güçlü baz özelliği gösterirler. Aminlerin bazik özelliğinin bir sonucu olarak aminlerdeki azot atomu asitlerle tepkimeye girerek bir alkil grubu bağlayıp alkil ya da aril amonyum katyonu ve tuzlarını oluşturur. Aminlerin çoğu amonyağa benzer kokulu sıvılardır. Bazı büyük moleküllü aminler ise katıdırlar. Aminler birçok bakımlardan amonyağa benzemekle birlikte yanabilme özellikleriyle amonyaktan ayrılırlar. Amonyum tuzlarının alkolde çözünmemesine karşılık alkil amonyum tuzları alkolde çözünürler.
ELDE EDİLMELERİ. Aminlerin elde edilmesi için çok sayıda yöntem vardır:
1)Aminler kendilerine karşılık olan nitro bileşiklerinin indirgenmesiyle elde edilirler (Z inin yöntemi). İndirgeme işlemi kalay ve klorür asidi, Kalay (II) klorür, metalik demir ya da katalitik hidrojenleme yoluyla yapılır. Aromatik aminlerin indirgenmesi sırasında çeşitli ara ürünler ortaya çıkar.
2)Aminler endüstride nitrillerin basınç altında nikel ya da kobalt varlığında katalitik hidrojenlenmesiyle elde edilir. Tepkime sonucunda birincil ve ikincil aminlerin karışımı ele geçer.
3)Sulu ya da alkollü çözeltide alkil halojenürler üzerine amonyağın etkisi sonucunda birincil, ikincil ve üçüncül aminlerin karışımı ele geçer (A. W. von Hofmann yöntemi, 1850). Ele geçen karışımdaki aminler ayrımsal damıtıma yoluyla ya da benzensulfonil klorür yardımıyla birbirlerinden ayrılırlar.
4)Metilaminler endüstride metanol ve amonyak buharının 450°C’de ve 15 atmosfer basınçta Al2O3 katalizörü üzerinden geçirilmesiyle elde edilirler. Tepkime sonucu ele geçen mono, di ve trimetilaminlerin karışımı basınç altında ayrımsal damıtma yoluyla ayrılır.
5)Karboksilli asitlerin sülfat asitli ortamda azotür asidiyle tepkimesi sonucu birincil aminler elde edilir (Schmidt yöntemi, 1923).
6)Karboksilli asit aminleri lityum alüminyum hidrürle indirgendiğinde birincil aminler oluşur.
Bu yöntemlerin dışında aminlerin elde edilmesi için çeşitli yöntemler vardır. Bunlar arasında, karboksilli asit türevlerinden yola çıkarak karboksilli aside oranla bir tane daha az karbon atomu içeren birincil aminlerin elde edilmesinde yararlanılan Hofmann yöntemi (1881), Curtius yöntemi (1894) ve Lossen yöntemi (1875) sayılabilir.
SINIFLANDIRILMALARI. Aminler yukarıda açıklandığı gibi azot atomuna bağlı alkil ya da aril gruplarının sayısına göre sınıflandırılırlar. Bunun yarımda bağlı grupların niteliklerine göre de alifatik ve aromatik aminler olarak iki gruba ayrılırlar.
Alifatik aminler. Azot atomuna bağlı organik köklerin tümü alifatik nitelikli alkil kökleridir. Metil amin, CH3-NH2; metiletilamin CH3-NH-C2H5, trietilamin (C2H5)3N gibi.
Aromatik aminler. Amin azotuna bağlı organik köklerin en az bir tanesi aromatik nitelikli aril köküdür. Başka bir deyimle amin azotu doğrudan benzen halkasına bağlıdır. Aromatik aminler de kendi arasında saf aromatik aminler ve karışık alifatik-aromatik aminler olarak ikiye ayrılırlar. Saf aromatik aminlerde bağlı grupların tümü aromatik niteliklidir. Difenilamin C6H5-NH-C6H5 gibi.
Karışık aromatik aminlerde bağlı gruplardan en az biri aromatik nitelikli aril grubu olmakla birlikte öteki gruplar alifatik nitelikli alkil gruplarıdır. Metilfenilamin (N-metilanilin), C6H5-NH-CH3 gibi. Aminler, bir amin molekülünde bulunan amin grubu sayısına göre de mono-aminler, di-aminler, tri-aminler olarak sınıflandırılırlar. Örneğin, metilamin, CH3-NH2 ve anilin C6H5-NH2 monoamin, etilendiamin H2N-CH2-NH2 ve ortofenilendiamin C6H5 (NH2)2, diamin ve tilentriamin H2N-CH2-CH2NH-CH2-CH2NH2 ise bir etriamindir Son örnekte de görüldüğü gibi, bir amin molekülünde hem birincil ve hem de ikincil amin grupları yanyana bulunabilir. Aromatik aminler halinde bir halkada birden çok amin grubu bulunduğunda ya da bir amin grubu ile bunun yanında başka bir grup bulunduğunda aromatik izomeri ortaya çıkar. İzomerlerin kimyasal ve fiziksel özellikleri birbirinden farklıdır.
TANINMALARI. Bir aminin birincil, ikincil ya da üçüncül olduğu nitrit asidine karşı davranışı yardımıyla saptanır. Birincil aminler nitrit asidiyle kararsız bir diazo bileşiği oluştururlar ve bu da alkol, azot ve su vererek bozunun İkincil aminler nitrit asidiyle nit-rozaminleri oluştururlar. Nitrozaminler sarı ya da turuncu renkli, suda az çözünen yağsı sıvılardır ve derişik klorür asidiyle yeniden amin verirler. Bu nedenle bu tepkime ikincil aminlerin hem tanınmasında hem de saflaştarılmasında kullanılır.
Üçüncü aminler ise nitrit asidiyle tepkimeye girmezler. Birincil aminlerin tanınmasında yararlanılan çok özgül bir tepkime izosiyanür oluşumudur. Birincil aminler kloroform ve alkali hidroksit ile tepkimeye girerek rahatsız edici kötü kokusuyla kolaylıkla tanınan izosiyanürleri (R-NC) oluştururlar. Bu tepkimeyi ikincil ve üçüncül aminler vermezler.
