Kuzey Amerika kıtasının yüzey şekilleri nelerdir, nerelerde bulunur?. Kuzey Amerika dağları, ovaları, çölleri, ırmakları ve gölleri
Kuzey Amerika Yüzey Şekilleri Hakkında Bilgi
Kıtanın kuzey, kuzeybatı ve kuzeydoğu kıyı şeritleri düzensiz ve girintili çıkıntılıdır. Güneye doğru kıyılar biraz daha düzleşir. Kıyılardaki en büyük girintiler, büyüklük sırasına göre, güneydoğuda Meksika Körfezi, kuzeyde Hudson Körfezi, kuzeydoğuda St. Lawrence Körfezi’ dir.
Kıtanın batısında, dağ, tepe ve yayların iç içe geçtiği, Batı Dağları adıyla bilinen karmaşık yapılı bir dağlık bölge uzanır. Kanada’nın kuzeydoğusunda yer alan, batıya doğru Hudson Körfezi ve Büyük Göller arasına, güneye doğru ABD’nin güneyine uzun kollar biçiminde yayılan, daha az engebeli ve yüksek bölge, Doğu Dağları adını taşır. Bu iki yüksek bölge arasında kıvrılarak uzanan iç ovalar, Meksika Körfezi’nin yarı tropikal kıyılarından Kuzey Kutbu’na kadar yayılır.
St. Lawrence Körfezi
Dağlar.
Deniz düzeyinden 200-300 m yükseltideki Kanada Kalkanı’nda en önemli dağ sıraları, Laurentidler (Ottawa ve Montreal’in kuzeyinde) ile Adirondack Dağları’dır. Laurentidler’den daha yüksek olan Adirondack Dağları’ nın en yüksek noktası Marcy Tepesi’ dir (1.629 m). St Lawrence Vadisi’nden (Kanada) Meksika Körfezi kıyı ovasına (Alabama) kadar uzanan Appalaş Dağları’nın en önemli bölümü, Hudson-Mohawk Vadisi’nin güneyinde yer alır ve doğu batı kesitlerine ayrılır. Daha eski doğu kesiti Piedmont Yaylası ve Blue Ridge’den oluşur. Blue Ridge, Appalaşlar’daki en yüksek dağın (Mitchel Dağı, 2.038 m) batı bölümünde kalmasına karşın, tüm sistemin en görkemli ve engebeli parçasıdır.
Alaska’dan New Mexico’ya uzanan (4.800 km) Kayalık Dağlar’ın en yüksek noktası McKinley Dağı (6.197 m)’dır. McKinley Dağı, Kuzey Amerika’nın en yüksek dağıdır. Cordillera’ nın güneye uzanan bölümü, Meksika’ daki üç önemli dağ sırasını (Batı Sierra Madre, Doğu Sierra ve Güney Sierra Madre) oluşturur. Güney sıradağlarında bir dizi yüksek yanardağ yer alır. Mexico City yakınlarındaki ünlü Papocatepetl Yanardağı da (5.455 m) bunlar arasındadır.
Ovalar, Havzalar ve Çöller.
Kıtanın iç kesimlerinden Kayalık Dağlar’ın doğusuna doğru uzanan Büyük Ovalar, altında yatay kaya katmanları bulunan düzlük ya da geniş, engebeli otlaklardan oluşur. Kayalık Dağlar ile Büyük Okyanus kıyıları arasında, Nevada’nın büyük bölümünü içeren ve komşu eyaletlere uzanan yarı çöl Büyük Havza (Great Basin) bulunur. Büyük Havza, birbirine karşıt fiziksel oluşumların bir araya getirdiği bir havza ve yaylalar topluluğu bölgesidir. Bu merkezi ve büyük bölgede derin ırmak vadileri (Colorado Büyük Kanyonu vb) yükselmiş dağlar, tuz ovalan ve lav yaylaları yer alır. Büyük Havza’nın kuzeyinde Colorado Yaylası bulunur. Siena Madre Sıradağları arasında uzanan Meksika Yaylası, Mexico City’nin batısından (2.620 m) ABD-Meksika sınırında El Paso’ya (1.097 m) doğru giderek alçalır.
Irmaklar ve Göller.
Kıtanın başlıca ırmakları Arkansas, Brazos, Kanada, Churchill, Colorado, Columbia, Cumberland, Des Moines, MacKenzie, Mississippi, Missouri, Nelson, Ohio, Ottawa, Peace, Platte, Red, Rio Grande, St. John, St. Lawrence, Slave, Saskatchewan, Snake, Tennesse ve Yukon; başlıca gölleri ise Athabasca, Erie, Büyük Ayı, Büyük Tuz Gölü, Büyük Esir, Huron, Manitoba, Michigan, Mistassini, Nikaragua, Nipigan, Ontario, Reindeer, Superior, Winnipeg, Wollaston ve Woods’tur. Hidroelektrik enerjisi, sulama ve endüstri alanlarında yararlanılan ırmaklar, ulaşımda da önemli rol oynarlar. Büyük Göller-St. Lawrence su yollan sistemi, dünyanın en büyük karaiçi suyolu ağını oluşturur.
AMERİKA HARİTASI:
Kaynak – 2
Ortalama yüksekliği 420 m olan merkezi kalkan, eski havzalar üzerinde yükselen aşınmış yaşlı dağların ve tepelerin yumrulu yüzeyleriyle, kenarları kalkık, merkezindeki Hudson Körfezine doğru çöken alçak bir platodur. Pleyistosen Bölümde tümüyle buzlar altında kalan kalkanın yüksek doğu kenarı halen buz örtüsünün izlerini taşır.
Buzların Erimesi
Buzların erimesinden sonra kalkanın bazı yerleri yükselerek, insanların yerleşimine elverişli dar bir kuşak oluştu. Buzlu havzalar ve akıntılar, merkezi kalkanın yüzeyini topraktan çok suyla dolduran sayısız göllerin oluşmasına yol açtı. Aşınma, kenar dağlan da önemli ölçüde değiştirdi.
Apalaşlar o denli aşındı ki, kilometrelerce dümdüz uzanan doruk çizgileri oluştu. Yükselmeleri izleyen düzlenmeler dorukları törpüleyerek yükseklik bakımından eş düzeylere getirdi. Kanada’da böyle düzeylerden biri 1.200 m’de Shickshock Dağlarında görülür. Bir başkası da Carleton Dağında 600 m düzeyidir. Daha alçakları ise Akadiyen Dağlarında yaklaşık 330 ve 180 m’dedir. Kuzey Amerika’nın yaklaşık üçte birini kaplayan Cordilleralar, Alaska ve Orta Amerika’ya tümüyle egemendir.
Kanada
Kanada’da Cordilleralar altı bölgeye ayrılır: Kuzeye doğru uzanan 3.000-3.600 m yükseklikteki Kayalık Dağlar; derin bir kırık olan Kayalık Dağlar çöküntüsü; Cassiar Masifinin güneyinden kuzeyde Yukon Platosuna kadar uzanan, çoğunlukla 720 metre yükseltili yaşlı kıvrım dağları ve iç dağlık bölgeler; kuzeyi yüksek yanardağlarla kaplı Kıyı Dağlan; Puget Boğazından Alaska’ya uzanan Deniz Yolu (İç Geçit); Vancouver Adasından Aleut Adalarına uzanan, karmaşık yapılı dış Ada Yayı.
ABD’deki Kayalık Dağların belirgin özelliği düz ya da hafif kıvrımlı kayaçlardır. Güney Kayalık Dağlarda çarpıcı yanardağ dorukları vardır. Batıya doğru geniş Dağlar arası Bölge uzanır. Dünyanın en büyük boğazlarından biri olan, Colorado Irmağının oyduğu Büyük Kanyon buradadır. Daha batıda, yoğun kıvrılmalara uğramış, yükseklikleri 4.500 m’ye yaklaşan Sierralar yer alır. Bunlar Amerika’nın en ilgi çekici sönmüş yanardağlarının bulunduğu Cascade Dağlanna uzanır. Meksika’da merkezî platonun doğu ve batısında yer alan Sierralar, yüksekliği 4.500-5.100 m’ye ulaşan yanardağ kütleleriyle son bulur.
Alçak bölgelerin buzullarla kaplanmış ve kaplanmamış kesimleri arasında belirgin farklar görülür. Kalın buzultaşı birikintilerinin oluşturduğu uzun, düzensiz şeritler, Kayalık Dağlardan aşağı kayan buz örtüsünün Keewatin’den inen kıtasal buz örtüsüyle karşılaştığı bölgeleri belirtir. Buzlarla örtülmemiş alanlarda, alçak bölgeler akarsularla biçimlenmiştir. Kayalık Dağlardan aşağı akan ırmaklar getirdikleri kumları kıyılarının epey ötelerine kadar yaymıştır. Mississippi’yle birleşenler ise Mississippi Deltasına kadar uzanan geniş bir alüvyon ovası oluşturmuştur.
