Ölçüm nedir? Ne İşe Yarar?

Ölçüm nedir? Neden ölçüm yapılır, ne işe yarar? Neler ölçülebilir, ölçüm sistemleri, özellikleri hakkında bilgi.

Ölçüm; Ölçümler, çevremizdeki her şeyle ilgili bilgi veren sayılardır. Bir malı alır ya da satarken, makine tasarlarken, yemek pişirirken, deney yaparken ya da hayatlarımızı planlarken ölçümlere başvururuz.

Ölçüm yapmak

Basit ya da karmaşık tüm ölçümler bir sayı ve ölçüm birimiyle ifade edilir. Örneğin boyunuz 150 cm ve kilonuz 45 kg olabilir. Bu gibi ölçümler yapabilmeniz için ölçüm aletlerine ihtiyacınız vardır.

Uzunluklar cetvel ya da mezurayla ölçülür. Gözlemciler dijital sonuç veren kesin ölçüm yapma özelliğine sahip araçlar kullanır. Daha uzun mesafeleri ölçmek için kızıl ötesi radyasyon titreşimleri ya da lazer ışınları kullanabilir. Mikrometre ölçü aygıtı kullanarak metrenin milyonda biri büyüklüğünde bir uzunluk (bir saç telinin kalınlığının yüzde birinden az) doğru şekilde ölçülebilir.

Kütleler ve ağırlıklar terazi ya da tartılarla ölçülebilir. Terazinin göstergesindeki ibre cismin kilosunu verir. Yaylı teraziler ise ağırlığı bilinen bir nesnenin kütlesine göre dige-rininkini ölçebilir.

Zaman, kol veya duvar saatleriyle ölçülür. Artık 1,7 milyon yıl boyunca 1 saniye sapmayla kesin zamanı verebilen atomik ölçeklere bağlı saatler almak mümkündür.

Sıcaklık termometreyle ölçülür. Dijital bir termometre elektrikli bir algılayıcıya sahiptir ve sıcaklığı ekranda gösterir.

Ölçüm sistemleri

Bilim adamları ölçümün temel birimleriyle ilgili bir standart oluşturmak durumundadır. Örneğin herkesin bir metrenin uzunluğu hakkında aynı düşünmesi gerekir; aksi takdirde değişik yerlerde yapılan ölçümler tam karşılaştınlamaz. Değişik birimlere ait standart değer grupları, ölçüm sistemlerini oluşturur.

Uzunlukla ilgili standart birimler önceleri vücut organlarına göre belirlenirdi. Örneğin bir erkeğin başparmağının uzunluğu 1 inç, omuz genişliği de bir yarda mesafeyi ifade ederdi. Ancak insanların parmakları ve omuz genişlikleri birbirinden farklı olduğundan daha güvenilir sistemlere ihtiyaç duyuldu.

Günümüzde dünyanın birçok yerinde metrik sistem ya da SI (Systeme Internationale) kullanılmaktadır. Bu sistemde uzunluk için temel ölçü birimi metre, ağırlık içinse kilogramdır. Tüm diğer uzunluk ve kütle birimleri, bu temel ölçülere bölerek ya da onlarla çarparak hesaplanır. Örneğin bir milimetre bir metrenin binde biridir.

Metrik sistemdeki metre ölçüsünün standardı ilk önce Kuzey Kutbu ile Ekvator arasındaki uzaklığın on milyonda biri olarak ifade edilmiştir.

Ancak bilimsel ölçümler daha kesin sonuçlar vermeye başlayınca daha iyi bir standarda ihtiyaç duyulmuştur. 1983’te metre, ışığın bir boşlukta bir saniyede aldığı yolun belirli bir kesiti olarak tanımlanmıştır.

Bir ölçüm sisteminin temel birimlerine karar verildikten sonra ölçümünü yapmak istediğimiz her türlü miktar için geçerli birimler onlardan elde edilebilir. Örneğin alan metrekare (m²) cinsinden ölçülür, hacim metreküp (m³) ve hız saniyede metre cinsinden ölçülür.

Metrik sistem ilk kez 1800 yılları civarında Fransa’da kullanılmaya başlanmıştır. Yukarıdaki resim o zamanlar kullanılan ölçü birimlerini göstermektedir. Litre (hacim), gram (ağırlık), metre (uzunluk), ar (alan birimi; 100 metre kareye eşittir), frank (para birimi) ve ster (katı cisimlerin ölçüm birimi; bir metre küpe eşittir) bu birimlerdendi.