Olmak Yardımcı Fiili İle İlgili Cümleler

0
Advertisement

Olmak yardımcı eylemi (fiili) nasıl kullanılır, hangi fillerden sonra gelir, nasıl yazılır? Olmak yardımcı fiili ile ilgili cümleler.

Olmak Yardımcı Fiili İle İlgili Cümleler

Olmak Yardımcı Eylemi

Olmak eylemi Türkiye Türkçesi dilbilgisinde, genellikle yardımcı eylem olarak kullanılan bir sözcüktür. Tek başına kullanıldığı da olur.

Olmak sözcüğü önündeki sözcüğün eylem gibi kullanılmasını sağlamak yerine onu kendine özne, belirtili nesne, dolaylı tümleç olarak alıyorsa, yardımcı eylem değildir. Bu diğer yardımcı eylemlerde de böyledir.

  • “Diye bağırdılar. İçeri girenler (özne) oldu.”
  • “Bu dünyaya gözlerini yumduğu dakikada, ötekinde yaşamaya başlayacağına inandıktan sonra ne ehemmiyeti (nesne) olurdu ölümün ?”

Bu yardımcı eylem, türlü sözcüklerle bileşik eylemler oluşturmaktadır. Ad soylu sözcüklerin yanında, onların bileşik eylem gibi kullanılmalarına yardım eder. Türkçe ya da yabancı kökenli adlarla kullanılır.

Türkçe adlarla ya da ad soylu (sıfat, belirteç, ilgeç, ünlem ve yansıma gibi) sözcüklerle kullanılır: söz olmak, yok olmak, iyi olmak, yanlış olmak, doğru olmak, ileri olmak, gibi olmak, oh olmak, kıtır kıtır olmak gibi.

Advertisement

Kimi ad ya da ad soylu sözcükten kurulmuş ikilemelerle bileşik eylem olarak çok kullanılır: göz göz olmak, çatal çatal olmak, delik deşik olmak, göz kulak olmak, kat kat olmak, parça parça olmak, al al olmak, deli divane olmak, kimi kimsesi olmamak gibi.

Yabancı sözcüklerle kullanılır: hasta olmak, dert olmak, mest olmak, kaybolmak, sabrolunmak, hapsolmak, reddolmak, affolmak gibi.

Olmak yardımcı eyleminin, kalma durumu eki almış eylemliklerle tamlama oluşturduğu görülür: Ev yapmakta olduğunu söyledi; Kitap okumakta olduğunu gördüm gibi.

Aynı yardımcı eylemin kimi deyimlerde kullanıldığı olur: cehennem olmak, ön ayak olmak, kulağı delik olmak gibi.

Olmak yardımcı eylemi, eylemsilerden geçmiş, gelecek ve geniş zaman ortaçlarıyla birlikte bileşik eylemler kurar: bitmiş olmak, gidecek olmak, tanıdık olmak, hisseder olmak, görmez olmak gibi.

Ortaçlarla birlikte kullanıldığında, onlara anlam yönünden katkısı olmakla birlikte, ortaya çıkan bileşikte temel anlam, ortacın anlamıdır:

Advertisement
  • “Bununla beraber, nedense ona açıktan açığa sataşan olmuyordu.”
  • “Yükü sırtına aldı; çıkıp gidecek oldu.”

Olmak yardımcı eylemiyle kullanılan bileşik eylemler, diğer yalın eylemlerin özelliklerini gösterirler. Tümcede en belirgin görevleri, yüklem olmaktır:

  • “İstanbul’dan misafir gelmiş olacak.”
  • “Siz de başkalarının yazdıklarını tekrarlamış olursunuz.”
  • “Yazıcının kafasında bir şeyler ışıklanır gibi oldu.”

Tümcede tıpkı yalın eylemler gibi, yalın ve bileşik zamanlı çekimleri yapılır:

  • “19. asırda aşk, ömrünü salonlarda geçirir oldu.”
  • “Geceler serin oluyor.”
  • “…derinlerden gelen hoş, belirsiz bir aydınlık hasıl olmuştu.”
  • “…küçülmüş ve havalanmış dumanlarını tanzir eder gibi olurmuş.”

Çatı eklerini almaları ise şöyledir: Ad ve ad soylu sözcüklerle bu yardımcı eylemin yaptığı bileşiklerde, çatı eklerini yardımcı eylem alır; ancak çatı eklerini almış böyle örnekler azdır: meşgul olunmak, hapsolunmak, affolunmak gibi.

Ad soylu sözcüklerle olmak yardımcı eyleminin yaptığı bileşik eylemler geçişsizdir: iyi olmak, dost olmak, hasta olmak gibi.

Bu yardımcı eylemin ortaçla yaptığı bileşiklerde genellikle çatı eklerini ortaç alır ve bu eylemler geçişli ya da geçişsiz olabilir. Bunun nedeni, böyle oluşmuş bileşik eylemde birinci sözcüğün anlam yönünden daha etkin olmasıdır: görüşmüş olmak, yıkılacak olmak, konuşulmaz olmak, dinlettirmiş olmak gibi.

Olmak yardımcı eyleminin ad soylu sözcüklerle, oluşturduğu bileşik eylemin olumsuzu, olmak sözcüğüne getirilen -ma ekiyle sağlanır: dar olmamak, yok olmamak, yanlış olmamak, kaybolmamak, affolmamak gibi.

Bu yardımcı eylemin, ortaçlarla yaptığı bileşiklerin olumsuzu ise şöyledir; hem ortaç, hem de olmak sözcüğü, anlatıma göre -ma (-me) olumsuzluk ekini alabilir:196 görüşmemiş olduk ya da görüşmüş olmadık, dövüşmemiş olmak ya da dövüşmüş olmamak gibi. Ancak, eylemsinin olumsuzluk ekini aldığı örnekler daha çok kullanılmaktadır: gitmemiş olmak, almayacak olmak, gelmez olmak gibi.

Soru ekini alışları ise şöyledir: İyi olmuş mu? ya da İyi mi olmuş? Soru eki yardımcı eylemden sonra kullanıldığı gibi, iki sözcük arasında da kullanılabilir.

Olumsuz sorulu biçimleri de yapılabilir: İyi olmamış mı? Kaybolmamış mı? gibi.


Leave A Reply