Omurgasızlarda Beslenme ve Sindirim Nasıl Gerçekleşir? Özellikleri

0
Advertisement

Omurgasızlarda beslenme nasıl gerçekleşir? Hidra, yer solucanı, sülük gibi omurgasızlardaki sindirim sistemi.

Hayvanların çoğunluğu bitki veya başka hayvanlarla beslenirler. Bunlara holozoik denir. Bazı hayvanlar ise saprozoiktir, çevrelerinde bulunan maddeleri soğurarak geçinirler. Bunlara örnek olarak, başka hayvanların bağırsaklarında yaşayan ve onların sindirmiş olduğu besini alan parazitleri gösterebiliriz. Tenyalar, bağırsak solucanları ve protozoerler bunlardandır. Konumuz holozoik denilen hayvanlardır.

HİDRA (HYDRA):

hidra

Kaynak: commons.wikimedia.org

Hidranın sindirim borusu vücudun iç boşluğudur ve tek bir deliği (ağız) vardır. Küçük hayvancıklar olan besini ipliksi hücreler (nematoblast) tarafında yakalanır. Dokunaçları üzerinde bu hücrelerden pek çok vardır. Bunlardan biri uyarılacak olursa, hücre içinde kıvrılmış olarak bulunan iplik dışarı doğur fırlar, avı yapışkan bir madde zapteder veya deler. Bundan sonra dokunaç kıvrılır ve avı ağza iter. İçderide (endodermada) bulunan özel hücreler sindirim boşluğuna enzimlerini salarlar. Sindirim burada bir müddet devam eder. Sindirim besin vakuolleri (koful) hücreleri içinde tamamlanır. Besinin hücre içine alınması amiplerde olduğu gibidir. Sindirilmemiş maddeler hücrelerden sindirim boşluğuna ve oradan da ağız aracılığıyla dışarı atılır.

Bundan ötürü hidralarda sindirimi iki safhaya ayırmak mümkündür. Birinci safhada sindirim endoderma hücrelerinin dışında (ekstrasellüler sindirim), ikincisi ise hücreler içinde (intrasellüler) olur. Başlıca sindirim ekstrasellüler olan, yani sindirim boşluğu hücrelerinin dışında cereyan edendir. Bunlar sadece sindirilmiş kalıntıları soğururlar. Bütün selenterlerde (mercan, polip, denizanası, denizşakayıkı vb.) sindirim kısmen hücre işi ve kısmen hücre dışıdır.

YER SOLUCANI:

Yer solucanlarında ve daha karmaşık olan hayvanlarda sindirim borusunun dışarıya açılan iki deliği vardır: Ön tarafta ağız ve arka tarafta anus. Sindirim borusu başlıca beş bölgeye ayrılabilir: 1. Ağız ve bunun arkasında bulunan yutak; 2. Yemek borusu —bu kısım bazı hayvanlarda değişkeye uğrayarak torba şeklinde bir depo kısmı, kursakı teşkil eder; 3. Mide, burada sindirim sürecinin büyük bir kısmı cereyan eder (midenin bir kısmı olan taşlık ( =katı) kaslı bir organ olup besinleri parçalamaya ve iyice karıştırmaya yarar); 4. Bağırsak, burada sindirim süreci sona erer ve sindirilmiş olan besinin büyük bir kısmı soğurulur (özel birtakım cepler ve çıkıntılar soğurma işini görmektedirler); 5. Düzbağırsak = rektum, bu kısımda ekseriya suyun en çoğu soğurulmakta ve sindirilmemiş olan maddeler topaklanarak dışkıyı teşkil etmektedir.

Yer solucanı toprak altında açtığı yolu ağzıyla alarak yer. Bu arada bitkisel maddeler de yenmiş olur. Alınan maddeler yemek borusundan geçtikçe bunların içinde bulunan besin maddelerini çıkarır. Sindirim borusunun çeperlerinde bulunan bezler, besinin kaymasını ve ıslanmasını sağlayan bir sıvı (mukoz) ve proteinlerin parçalanmasını sağlayan bir enzim salgılarlar. Kaslı olan yutak (farenks), toprağı yutar ve toprak buradan yemek borusuna (ösofag) geçer. Bu borunun iki tarafında üç şişkinlik (kalkerli bezler) vardır. Bunlar yemek borusuna kalsiyum karbonat gönderirler. Yemek borusunun arka tarafında bulunan kursak ince çeperli olup depo ödevi görür. Besin burada uzun zaman kalmayıp sindirim borusunun genişlemiş ve kaslı bir kısmı olan katıya (taşlık) geçer. Burada besin, katı içinde bulunan küçük taşlar ve katının kuvvetli kasları sayesinde öğütülür. Besin katıdan sonra bağırsaklara geçer. Bağırsaklar anusla nihayetlenen uzun bir borudur.

Advertisement

SÜLÜK:

sülük

Kaynak: pixabay.com

Diğer hayvanların kanıyla beslenen sülüğün sindirim borusunda torbacıklar bulunur. Kan bu torbacıklar içinde aylarca saklanabilir. Sindirim borusu başkaca az özellikler gösterir.

ÇEKİRGE:

Böceklerde sindirim borusu daha ileri gitmiş özellikler taşır. Örneğin çekirgede besin ağızla alınır. Tükürük bezleri ağza bir salgı salarlar. Yutak az belirli doku değişmeleriyle yemek borusuna geçer. Yemek borusu ince bir boru olup ince çeperli ve geniş olan kursakla devam eder. Besinler kısa bir zaman kursakta depo edilirler. Kursağın çeperinin iç tarafında bulunan çıkıntılar, besini küçük paçalara ayırmaya yardım ederler. Katı, kursaktan sonra gelir ve kaslıdır: içindeki dişe benzeyen sert çıkıntılar besinin biraz daha parçalanmasını sağlar. Katının sonunda olan bir kapakçık besinin, tamamen öğütülünceye kadar, mideye geçmesini önler.

Sindirim borusu, katının nihayetine kadar, dış iskeletin devamı olan, bir kutikul takabasıyla örtülüdür. Bundan ötürü, kısmen sindirilmiş olan besin mideye gelinceye kadar, soğurulma olamaz. Sindirimin büyük bir kısmı da burada olmaktadır. Midenin ön kısmında bulunan bezlerden sindirimi sağlayan sıvılar salınmaktadır. Sindirim bezlerinin bulunduğu keselerde aynı zamanda soğurulma olayı da olur. Bağırsakların içi de kutikul ile örtülüdür. Sindirilmemiş olan maddeler buradan geçerek anusa gelirler. Bu esnada «böbrek» lerden gelen boşaltım maddeleri de bunlara karışmış olur. Birçok böceklerde, sindirilmemiş olan maddelerden suyu emebilen özel tertibat vardır. Suyu muhafaza edebilmek, karada yaşayan hayvanlar için, çok önemli bir meseledir.

İKİ KAVKILI YUMUŞAKÇALAR:

İki kavkılı yumuşakçalar suda asılı bulunan veya dipte toplanmış bulunan küçük besin parçacıklarıyla geçinirler. Solunum organı olan solungaçlar aynı zamanda kalbur ödevi de görürler. Solungaçlarda bulunan çok kısa kirpiksiler (cilia) hareketleriyle akım yaratarak suyu küçük borucukları (sifon) içine çekerler. Suyun içinde bulunan parçacıklar solungaçtaki mukoz dalgasıyla ağza doğru sürüklenir. Besin buradan yemek borusuna ve oradan da bir torbaya (mide) geçer. Midenin etrafında büyük bir kitle halinde, sindirimin başlıca organı olan, sindirim bezi bulunur. Sindirim bezleri kanatlar aracılığıyla mideye bağlanırlar. Besin mideden, bu kanallardan sindirim bezine geçer. Sindirim bezinin hücreleri, tıpkı bir amibin yaptığı gibi, besin parçacıklarını alır ve bunları sindirir. Yağlar ve proteinler hücre içinde sindirilir. Karbonhidratlar ise midede hücre dışında sindirilir ve meydana gelen şeker sindirim bezi tarafından soğurulur. Bağırsak uzun ve kıvrılmış bir borudur, sindirilmiş olan besinler buradan geçerek anusa gelir ve oradan dışarı atılır.


Leave A Reply