Osmanlı devletindeki eğitim kurumları nelerdir? Medreseler ve özellikleri nelerdir? Enderun saray mektebi nedir, hakkında bilgi.
Osmanlı Devleti’nde Eğitim Kurumları
Medreseler
Türklerin İslâmiyeti kabulünden sonra oluşan en eski eğitim kurumlarıdır. Medrese, ders yapılan yer anlamına gelmektedir. Selçukluların kurdukları Nizamiye Medreseleri, Orta Çağ’ın en önemli eğitim kurumu haline gelmiştir. İmamı Gazali, Ömer Hayyam gibi birçok bilgin bu okullarda yetişmiştir.
Osmanlı Devleti’nde ilk medrese İznik’te açılmıştır. O dönemin şartlarında en yüksek maaşla Davud-i Kayseri medreseye ilk atanan müderris(hoca)tir. Medreselerdeki eğitim – öğretim faaliyetleri, öğrencilerin yeme, içme ve barınma gibi ihtiyaçları vakıflarca karşılanmaktaydı.
Medreseler yüksek eğitim kurumları statüsünde ders verirlerdi. Seçilen öğrencilerin genç ve bekar olması tercih edilirdi. Medreselerin yüksek bölümünde okuyanlar ücretsiz ve yatılı idi. Buradan mezun olanlar müderris, kadı ve yöneticilik gibi yüksek görevlerde bulunmuşlardır.
Medreselerde; dini ilimler (Kur’ân, tefsir, kelam, fıkıh, hadis) ile pozitif bilimler (matematik, tıp, geometri, fizik, astronomi, tarih ve kimya) birlikte okutulurdu. Bunlardan başka hüsn-ü hat, tezyinat, hitabet, kitabet gibi çeşitli estetik faaliyetlere medreselerde yer verilmiştir. Bizim kültür ve medeniyet tarihimizde şerefli bir yer tutan hattatlar, mimarlar, hatipler vs. hep medreselerde yetişmişlerdir.
Osmanlı Devleti’nde kurulan bazı medreseler ve kuruluş tarihleri:
- ► 1330 İznik Medresesi
- ► 1335 Bursa Medresesi
- ► 1385 Hüdavendigar Medresesi
- ► 1399 Yıldırım Medresesi
- ► 1413 Edirne Eski Cami
- ► 1471 Fatih Medresesi
- ► 1537 Süleymaniye Medresesi
Başlangıçta tüm eğitim faaliyetlerinin yapıldığı kurum olan medreseler, Tanzimat Döneminde yeni mesleki okulların açılması ile sadece din eğitimi veren okullar haline geldi. 4 Mart 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat Kanunu’yla kapatıldı.
Enderun (Saray) Mektebi
Saray okulu anlamına gelen Enderun Mektebi, Osmanlı Devleti’ne mülki, idari ve diğer alanlarda başarılı devlet adamları yetiştirmiştir.
II. Murat döneminde kurulan bu okullara devşirme sistemi ile öğrenci alınmıştır. Savaşlarda esir alınan gayrimüslim çocuklardan zeki ve güzel olanları okutulmak üzere bu okula seçilirdi.
Eğitim öğretim faaliyetleri öğrencilerin yeteneklerine göre yedi sınıftan oluşurdu. Sınıflardaki eğitim süresi ortalama iki yıldı.
Derecelendirmeye göre en alt sınıf olan büyük oda, daha sonra sırasıyla küçük oda, doğancılar odası, se-ferli odası, kiler odası, hazine odası ve en son has odasından oluşmakta idi.
Burada eğitim alan gençler kaliteli devlet adamı ve sanatkar olarak mezun olurdu. Mimar Sinan ve Sokullu Mehmet Paşa, Enderun mezunu önemli devlet adamlarındandır. Bu okullarda; beden eğitimi, sanat eğitimi, saray işleri eğitimi ile teorik İslâmi ilimler eğitimi verilmiştir. Okul daha çok idareci devlet adamı yetiştirmede ön plana çıkmıştır. Çok sayıda sadrazam, vezir, kazasker ve yüksek rütbeli asker yetiştirmiştir. II. Mahmut döneminde Mülkiye Mektebi ismini alan bu mektepler 1905 yılına kadar eğitimini sürdürmüştür.
