Sayı isimlerinin, sayı adlarının sıfat olarak kullanuılması ile ilgili bilgiler. Sayı adlarının bölümleri ve bu bölümlerin açıklanması
Sayı adlarının, başka bir adın sayısını, ölçüsünü, sırasını belirtmek üzere sıfat olarak kullanıldıkları, bir adla bir tamlama oluşturdukları görülür. Sayı sözcükleri birer addır. Sayı sözcükleri pek çok dilbilgisi yapıtında sıfat olarak adlandırılmıştır. Bunların dışında varlıkların sayılarını belirten sözcüklere sayı adları dendiğini belirtir. Sayı sıfatlarını “nesnelerin sayılarını bildiren bir söz bölüğüdür”, diyerek sıfatlar içinde de incelenmiştir.
Biz burada sayı adlarının, sıfat görevini belirttik. Sayı adları da bölümlere ayrılmaktadır. Bu bölümlemede amaç, adların ölçü ve sayılarının ne biçimde olduklarını göstermektir. Burada sayı adlarının ad konusu içindeki bölümlendirilmesine bağlı kalarak, onların sıfat görevini örneklendirerek belirteceğiz. Ancak burada sözcüklerin görevsel niteliklerini içeren bir inceleme söz konusu olduğundan “sayı adlarının sıfat olarak kullanılması” diye adlandırılmıştır.
Sayı adları sıfat olduklarında şu bölümlere ayrılırlar:
1.Asıl sayı sıfatları
2.Üleştirme sıfatları
3.Kesir sayı sıfatları
4.Sıra sayı sıfatları
1.Asıl Sayı Sıfatları : Adların kesin sayılarını belirtmek için asıl sayı adlarının sıfat olmasıdır:
“Kim derdi ki otuz şunca yıl sonra o Bodos Mehmet bu hale gelecek.”
“İstanbul’da on iki ayın yarısı kış yarısı yazdır.”
“Omzunun bir tanesi yarım karış ancak vardı.”
“Tek avuntusu, bu sözü işitmekti.”
“Tek katlı ortaklık yapısı..”
“…her gün önünden dört beş defa geçtiğimiz halde iyice gö-remedimiz binaları vardır.”
“…çoşkun bir selin içinde bir damla su gibi kendimi bıraktım.”
2.Üleştirme Sıfatları : Adların bölüştürme anlamı vererek sayılarını belirten sıfatlardır. Bu, asıl sayı adlarına ya da yine sayı, ölçü belirten sözcüklere -ar (-şar) ekinin getirilmesiyle sağlanır:
“Her defasında ikişer üçer ay kaldım.”
“Sokakta ikişer ikişer dolaşanlar peyda oldu.”
3.Kesir Sayı Sıfatları : Belirttikleri adların sayılarını kesirli olarak gösteren sıfatlardır. Kalma durumu eki almış bir sayı adının başka bir sayı adıyla tamlama ve bu tamlamanın başka bir ada tamlayan olmasıyla kullanılır. Bu tamlamalarda sözcük sayısı birden fazladır. Kesir sayı adları genellikle sıfat olarak kullanılır: dörtte bir elma, yüzde yüz zam, beşte dört pay gibi örnekleri vardır.
4. Sıra Sayı Sıfatları : Belirttikleri adların sıralarını gösteren sıfatlardır. Asıl sayılara -ncı ekinin getirilmesiyle kurulmuş sayı sözcüğünün sıfat görevi yaptığı görülür:
“Üçüncü şahıs hakkında hiçbir fikrim yoktu.”
“Üstat, beklenildiği yerlere, ikinci, üçüncü kez de gitti…”
