Selüloz nedir? Selüloz nerede bulunur? Selülozun özellikleri nelerdir? Selülozun yapısı, kullanım alanları hakkında bilgi.
Kaynak: commons.wikimedia.org
Selülozun Özellikleri
Selüloz; Bitkilerin destek dokularının bileşeni ve bunların hücre çeperlerinin temel maddesi olan poliozit (şeker)dir.
1820’den sonra, özellikle Gay-Lussac ve Payen tarafından incelenen selülozun sanayideki önemi kumaş, plastik maddeler, fotoğrafçılık, patlayıcılar, vb. alanlarda sürekli olarak arttı. Lifli yapısı olan selüloz, birbirlerine ß-l,4-glükozidik bağlarla bağlanan, uzun 5-glükoz molekülleri zincirlerinden oluşur. Dolayısıyla kaba formülü (C6H10O5). H2.
Sellobiyoz Motifi
Söz konusu formüldeki n, 200 ve 3 000 arasında değişir. Bu koşut ve çizgisel moleküllerin birçoğunun birleşmesi, hidroksil kümelerinden hareketle bir makromolekülden ötekine kurulan hidrojen bağlarıyla sağlanan bir lifçik ya da misel oluşturur.
Hidroksil Kümesi
Bu lifçiklerin birleşmesi selülozun görüntüsünü veren lifleri meydana getirir. Görünüşü bitkiye, olgunluğuna ve söz konusu organa göre değişir. Mürver özünde, pamuk tohumu tüylerinde ve korozoda hemen hemen arı haldedir (% 98-99). Ama alışılmış selülozlar, yalnızca karışımdırlar ve genellikle şöyle sınıflandırılırlar: Yün, kenevir, bambu, rami,vb’ndeki gibi selüloz ve pektoz ortaklığı olan pektoselülozlar; odun lifleri, hintkeneviri, tahıl samanı, vb’ndeki gibi selüloz ve odunözü ortaklığı olan linyoselülozlar; mantardaki gibi yağlı maddeler ya da reçineli ürünlerin bulunmasıyla nitelenen adiposelülozlar ve kütoselülozlar.
Selüloz tatsız, yoğunluğu 1,55 olan beyaz bir maddedir. Alışılmış çözücülerde çözünmeyen bu madde, bakır (II) kompleksleri oluşturarak Schweitzer çözeltisinde ve sıcakta, çinko klorür oranı en az % 40 olan sulu çözeltilerde çözünür; bu çözeltilere asit katılmasıyla çöker. Sanayide kullanılan selülozun kaynakları, pamuğun tanelenmesi sırasında toplanan kısa lifler, maliyeti en düşük hammadde olan kimyasal odun hamuru, eski kâğıt parçaları, talaş, mantar, vb’dir. Glükozidik motif esterleşebilen üç hidroksil işlevi taşır. Nitrik asit, aralarında bir mononitroselüloz, bir dinitroselüloz ve bir trinitroselüloz bulunan (pamuk barutu adıyla tanınır) nitroselülozları verir (1846’da C.F. Schönbein tarafından bulunmuştur).
Glükozidik Motif
Trinitroselüloz, bir sülfürik eter ve etil alkol karışımında çözünür (kolodyujn adını alır) ve bir haddede buharlaştırma yoluyla dokuma lifleri (Chardonnet ipeği), bir yüzey üstünde nitroselülozik lakalar ve plastikleştirici (kâfuru) katılmasıyla selüloit elde edilebilir.
Asetik anhidritle hidroksil kümelerinin esterleşmesi selüloz asetatlara (bir monoasetat, bir diasetat, bir triasetat) yol açar. Bunlar, asetatlı ipek ve rodoit gibi kimi saydam plastiklerin üretiminde hammaddedirler. Bazların etkisiyle alkaliselülozlar elde edilir. Bu durumda lif, suyla yıkandıktan sonra misel ağının bükülmesi sonucu oluşan ve merserize adını alan, ipeksi bir lif bırakır. RX türü halojenli türevlerle alkaliselülozların alkillen-mesiyle selülozlu eterler (metilselüloz, etilselüloz, vb.) oluşur. Bunlar, plastik maddelerin üretiminde kullanılırlar. Alkaliselülozlara karbon sülfür etkisi, sodyum hidroksit fazlasında çözünen ve su etkisi altında hidroselü-loz biçimindeki selülozun yeniden elde edilmesini sağlayan selüloz ksantatı verir. Bu özelliklerden, merserizeleşmiş pamuk, selofan ve viskozlu yapay ipek üretiminde yararlanılır. “
