Ses Düşmesi Nedir? Kuralları Örneklerle Anlatımı Sorular ve Çözümleri

0
Advertisement

Ses düşmesi nedir, nasıl olur? Ünlü ve ünsüz düşmesi, ses düşmesi kuralları, özellikleri, örnekleri nelerdir? Ses düşmesi soru ve cevapları.

Ses düşmesi

SES DÜŞMESİ

1) ÜNLÜ DÜŞMESİ:

Bir hecenin ortadan kalkmasına neden olduğu için bu olaya hece düşmesi veya orta hece düşmesi de denir.

Türkçe’de orta hece vurgusuz olduğu için ünlü ile başlayan bir çekim eki alan bazı sözcüklerde orta hece ünlüsü düşer.

ÖRNEKLER:

ağız-ı ——–>> ağzı
boyun-u ——–>> boynu
gönül-ü ——–>> gönlü
akıl-ı ——–>> aklı
resim-i ——–>> resmi

Advertisement

Fiil köklerine getirilen edilgenlik eki sonucu da ikinci hecedeki ünlü düşer.

çevir-i-l ——–>> çevril
kıvır-ı-l ——–>> kıvrıl

UYARI:

bura-da ——–>> burda
ileri-de ——–>> ilerde
ora-da ——–>> orda gibi yer zarflarında, konuşma dilinde düşme görülür.

Ancak yazı dilinde düşme olmaz.

2- ÜNSÜZ DÜŞMESİ

Bazen seslerin birleşmesi sırasında bir ünsüzün düştüğü olabilir.

Advertisement

ÖRNEKLER:

büyük-cek ——–>> büyücek
çabuk-cak ——–>> çabucak
ufak-cık ——–>> ufacık

Örneklerinde görüldüğü gibi k ünsüzüyle biten bir sözcüğe (-cik/-cek) küçültme eki getirildiğinde k ünsüzü düşer.

Ünsüz düşmesi üç biçimde görülür:

1 – Küçültme ekleri -cık,-cak’tan önceki / k / ünsüzü düşer:
  • cık: küçük → küçücük, yumuşak → yumuşacık, alçak → alçacık, sıcak → sıcacık vb.
  • cak: büyük → büyücek, çabuk → çabucak, sağlık → sağlıcak vb.
2- Bazı durumlarda yalnızca konuşma sırasında ünsüz düşmesi olur.

düşme yazı diline yansımaz: bir şey → bi şey, bir tane → bi tane, bir lira → bi lira,  böyle → bö:le, tabakhane → tabakane, yetimhane → yetimane, serbest → Serbes,  çiftsayı → çifsayı vb.

3- Bazı önadlardan eylem türetilirken önadın son sesi ünsüzse düşer.

alçak → alçal- vb.

ÖRNEK SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ses düşmesi olmuştur?

A) Bakkaldan bana bir gazete alır mısın?
B) Mum çiçeği evin her tarafını sardı.
C) Islanmamak için koşar adım yürüdü.
D) Alıntı kelimeler de ses uyumuna uymuştur.
E) Kaynımı evlendirmek için kollan sıvadık.

Çözüm: Ünlü ile başlayan bir çekim eki alan iki heceli bazı sözcüklerde ikinci hecedeki dar ünlünün düşmesine ünlü düşmesi diyoruz.

Bu tanımımıza uygun düşen E seçeneğindeki “kaynımı” sözcüğüdür. “Kayın” sözcüğünün köküne -ı çekim ekini getirince ikinci hecedeki ünlü sesin düştüğünü görüyoruz. Cevap (E)’dir.

ÖRNEK:

Önce baygın bir iniltiydi yamaçtan duyulan
Sonra bir gölge belirmişti kuş uçmaz yoldan
Köyümün titreterek bağrı yanık toprağını
İnliyor baktım uzaktan görülen bir kağnı

Advertisement

Bu dizelerde aşağıda verilen ses olaylarından hangisi yoktur?

A) Ünlü düşmesi
B) Ünsüz düşmesi
C) Sert ünsüz yumuşaması
D) Ünlü daralması
E) Ünsüz benzeşmesi

Çözüm: Bağrı sözcüğünde ünlü düşmesi, toprağını sözcüğünde yumuşama, inliyor sözcüğünde daralma, yamaçtan sözcüğünde benzeşme vardır. Ancak ünsüz düşmesine örnek yoktur. Bu yüzden yanıt B şıkkıdır.

ÖRNEK:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde koyu yazılan sözcüğün yazımı yanlıştır?

A) O da babası gibi hukuku seçmiş.
B) Ben bu renkten hiç hoşlanmadım.
C) Göğüsüme bir ağrı girdi.
D) Son günlerde onun bana karşı tavrı değişti.
E) Suyun tazikinden çimler toprağa yapışmış.

Çözüm: C seçeneğindeki altı çizili sözcükte hece düşmesi var ama sözcük yazılırken sözcük göğsüme biçiminde yazılmalıydı. Yani yanıt C şıkkıdır.


Leave A Reply