Sosyal beceri eğitimi nedir? Sosyal beceri eğitiminin özellikleri, becerilerin ölçülmesi ve kazanılması hakkında bilgi.
Sosyal Beceri Eğitimi
Sosyal beceri, bireyin başkalarıyla başarılı bir şekilde etkileşimde bulunmasına olanak sağlayan davranışlardır. Sosyal yeterlik, bir kişinin birtakım sosyal ilişkileri yürütebilmesinde gerekli becerilerin kazanılıp kazanıla’madığını ifade eder.
Sosyal becerilerin özellikleri
• Sosyal beceriler davranış şeklinde ortaya çıkarlar.
• Kişiler arası bir nitelik arz ederler.
• Çevredeki kişiler tarafından beğenilen davranışlardır.
• iletişim ve etkileşimi sürdürmeye yöneliktirler.
• Tekrarlanabilirler (Bir kez gösterilmesi onun beceri olduğunu göstermez).
• Belirlenebilirler (“Şeytan tüyü var onda denilen kişiler sosyal beceri kapsamında değerlendirilmezler) vb.
Kişiler arası ilişkileri başlatma ve sürdürme, bir sosyal beceridir. Kendisini başkasına tanıtma, randevu isteme, selamlama, soru sorma, cevap verme, rahatsızlık belirtme, çatışma çözme gibi birçok davranış, sosyal becerilerin ortaya konduğu davranışlardır.
Sosyal beceriler 6 ana başlık altında toplanabilir.
Bunlar:
1. İlişkiyi başlatma ve sürdürme becerileri: Dinleme, konuşmayı başlatma ve sürdürme, soru sorma, teşekkür etme, kendini tanıtma, başkalarını tanıtma, iltifat etme, yardım isteme, bir gruba katılma, yönerge verme, yönergelere uyma, özür dileme ve ikna etme becerilerini içermektedir.
2. Grupla bir işi yürütme becerileri: Grupta iş bölümüne uyma, grupta sorumluluğu yerine getirme, başkalarının görüşlerini anlamaya çalışma becerilerini içermektedir.
3. Duygulara yönelik beceriler: Kendisinin ve başkalarının duygularını anlama, duygularını ifade etme, karşı tarafın kızgınlığı ile başa çıkma, sevgiyi, iyi duyguları ifade etme, korku ile başa çıkma, kendini ödüllendirme becerilerini içermektedir.
4. Saldırgan davranışlar ile başa çıkma becerileri: İzin isteme, paylaşma, başkalarına yardım etme, uzlaşma, kızgınlığını kontrol etme, hakkını koruma, savunma, alay etmeye karşı koyma ve kavgadan uzak durma becerilerini içermektedir.
5. Stres durumlarıyla başa çıkma becerileri: Başarısız olunan bir durumla başa çıkma, grup baskısıyla başa çıkma, utanılan bir durumla başa çıkma, yalnız bırakılma ile başa çıkma becerilerini içermektedir.
6. Plan yapma ve problem çözme becerileri: Ne yapacağına karar verme, sorunun nedenini araştırma, amaç belirleme, bilgi toplama, karar verme ve bir işe yoğunlaşma becerilerini içermektedir.
Sosyal Becerilerin Ölçülmesi
Öğrencilerin sosyal becerilerini ölçmek amacıyla okul rehber öğretmenleri, sosyal beceri envanteri, sosyal davranış ölçeği gibi isimlerle anılan tekniklerden faydalanırlar.
Öğretmenler ise sosyometri, kimdir bu?, gözlem, derecelendirme ölçekleri gibi tekniklerden faydalanarak sosyal beceri ile ilgili özel ilgiye ihtiyaç duyan öğrencileri belirleyebilirler.
Örneğin sosyometri uygulaması sonuçlarına bakıldığında seçme ve seçilmede sorunları olan çocukların sosyal becerilerinde eksiklik olduğu düşünülür. Bu çocuklar, başkalarını seçmeyen veya seçmede sorunu olan, başkalarını seçtiği halde başkaları seçmeyen ve örneğin “Sınıfta kimle oturmak istemezsiniz?” gibi bir soruda çok seçilen çocuklardır.
Sosyal Beceri Eksikliklerinin Nedenleri Nelerdir?
1. Bilgi eksikliği
2. Pratik veya geri bildirim eksikliği
3. İpuçları veya fırsatların eksikliği
4. Pekiştireç eksikliği
5. Müdahale edici/engelleyici problemlerin varlığı
Sosyal Beceriler Nasıl Kazandırılır?
Sınıfta öğretmenler gündelik etkinlikler ile öğrencilere çeşitli etkileşim olanakları sağlayarak öğrencilerin sosyal becerilerini geliştirebilirler. Gündelik etkinlikler içerisinde sosyal beceri eğitiminin verilmesi gelişimsel yaklaşım anlayışı ile de uyuşan bir yöntemdir.
Sosyal beceri eğitimine ihtiyacı olduğu belirlenen öğrencilere ise ihtiyaç alanına uygun hedeflerin gerçekleştirileceği beceri eğitimi programları uygulanmaktadır.
Sosyal beceri eğitim programları, “bilişsel yaklaşım” ya da “davranışçı yaklaşım” temel alınarak hazırlanmaktadır.
Bilişsel yaklaşıma göre, bireylerdeki sosyal beceri eksikliğinin sebebi; onların sosyal ortamlarda ne yapacaklarını bilmemeleridir (bilişsel senaryo yetersizliği). Bu nedenle bilişsel yaklaşıma göre hazırlanan sosyal beceri eğitim programları bireylerin bilişsel yeterliliğini arttırmaya yönelik olarak hazırlanır. Buna göre, eğer bireylere bilişsel düzeyde konferans, ikna, tartışma vb. yapılırsa semantik bilgileri artırmak yoluyla sosyal becerilerin geliştirilebileceği düşünülmektedir. Örneğin; sosyal beceri eğitimi sırasında öğrencilerden, hayali bir sosyal ortamdaki olası davranış biçimlerinin ne olması gerektiğini düşünmeleri istenir. Örnek sosyal davranışlar içeren kitapları okumaları ya da filmler izlemeleri sağlanır. Böylece sosyal ortamlara uygun davranış biçimlerini kendi bilişsel senaryolarına eklemelerine yardım edilir. Eğitimi gündelik hayata genelleyebilmelerini sağlamak amacıyla ise öğrencilere basit sosyal davranışlar için ev ödevleri verilir.
Davranışçı yaklaşım ise sosyal beceri eksikliğinin davranışın kazanılmamış olmasından kaynaklandığı vurgulamaktadır. Bireye daha önce uygun davranış gösterilmemiş ya da birey davranışı gösterdiğinde pekiştirilmemiştir. Bir başka deyişle, kişinin davranış repertuarında uygun sosyal davranış bulunmamaktadır. Bu davranışları kazandırmak için, davranışçı yaklaşımın “model alma” ve “rol oynama” gibi çeşitli metotlarından yararlanılmaktadır.
Davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan bir sosyal beceri eğitimi programında bireyin uygun davranışı modelden gözleyerek göstermesi sağlanır; birey davranışı gösterdiğinde de pekiştirilir. Örneğin; sosyal becerileri düşük bir öğrenci, sosyal becerileri yüksek bir öğrenci ile eşleştirilerek ondan uygun davranışı öğrenmesi sağlanabilir (akran öğretimi).
Rol oynama ve akran öğretimi teknikleri modelden öğrenmenin çeşitlemeleri olarak görülebilir.
