Toprak ve bitkiler arasındaki ilişkiyi örnekler ve değişik sorular ile anlatan yazımız. Ölen ağaçların dönüşümü üzerinden konu anlatılmaktadır.
Her canlı varlık, yaşadığı ortamdan bir şeyler alır, sonra da ona bir şeyler verir. Bunun en güzel örneğini toprakla bitkiler arasındaki alışverişte görebiliriz. Şimdi bu meraklı olayı inceleyeceğiz.
ÖLEN AĞAÇLAR NEREYE GİDİYOR?
Kimi vakit, ormanlarda, dere boylarında dolaşırken, yere yıkılmış kocaman ağaçlar görürüz. Bunlar, yaşlanıp ölmüş ağaçların gövdeleridir. Besbelli, fırtınalı bir gecede, rüzgara dayanamayıp yıkılmışlardır. Bilirsiniz, ağaçlar yaşlanınca için için koflaşır, sonunda da ölüp yere yıkılırlar. Peki ama, orman binlerce ağaçla dolu olduğuna göre, öbür ölmüş ağaçların gövdeleri nerededir? Onların da, üst üste yığılmış bir halde, ormanda olmaları gerekmez mi? Oysa, koca ormanda, ancak tek tük yıkılmış ağaç gövdesine rastlarız.
Böyle ölmüş bir ağacın gövdesine dikkatle bakın: Üzerinde milyonlarca böcek, hayvan, küçük bitki görürsünüz. Bunlar, ağaç gövdesinin üzerinde harıl-harıl uğraşırlar.İşlerini bitirdikleri vakit, o ağaç artık toprağın malı, toprağın bir parçası olmuştur.
Gelin, bunun nasıl olduğunu birlikte inceleyelim:
KARINCALARIN MARİFETİ
Karıncalar ölü ağaçların içinde yuva yapmayı pek severler. Bunun için de, ağacın gövdesini kemirerek, minik tüneller kazarlar. Buralara yumurtalarını bırakırlar. Daha sonra, yumurtadan çıkan yavrularına da gene bu tünellerin içinde bakarlar, ölü ağaç gövdesinin altındaki odun talaşı kümeciklerinin ne olduğunu anladınız mı şimdi?
Bundan sonra, rüzgarla yağmur işe karışır; bu odun talaşlarının toprakla karışmasını sağlarlar. Böylece, pek küçük de olsa, ağacın bir parçası toprağa karışmış olur.
KUŞLAR DA İŞE KARIŞIYOR
Derken, iki kuş gelir; ağaç kabuğunun altında bitki bitlerinin kurtçuklarını aramaya koyulurlar; gagalarıyla ağacın kabuğunda küçük delikçikler açarlar. Buralarda bulduklan böcek kurtçuklarını dışarı çekip afiyetle yer, giderler.
Açılan deliklerden yağmur sularıyla hava içeri sızar. Bunların etkisiyle, ağacın odunu yavaş yavaş yumuşar, ufalanır, ayrışmaya başlar. Sonra, yerçekimi işe el koyar: Ufalanan parçacıklar birer birer yere düşüp toprağa karışır.
ASALAKLARIN DA YARARI DOKUNUYOR
Ölü bitkilerin ayrışmasını, toprağa karışmasını kolaylaştıran daha başka canlı varlıklar da vardır: Bakteriler. Mantarlar gibi, bakteriler de kendi besinlerini kendileri yapamazlar; yani, kendibeslek değildirler; asalak’tırlar. Bunun için de, başka bitkilerin, ya da hayvanların üzerinde yaşar, besinlerini üzerinde yaşadıkları canlıdan sağlarlar. Çürümüş bir şey görürseniz, bilin ki, bu bakterilerin işidir.
BİTKİ ÜZERİNDE BİTKİ
Ayrıca, bitkiler de başka bitkilerin ayrışmasına, parçalanıp toprağa karışmasına yardım ederler. Yere yıkılmış ölü bir ağaç gövdesinin üzerinde, bir süre sonra yeni yeni bitkiler kök salar. Bunlar, daha önce gövdenin üzerine düşmüş bitki sporlarından ya da tohumlarından üremişlerdir. Çok geçmeden, yeni bitkinin kökleri, üzerinde yerleşmiş olduğu ağacın gövdesini zorlamaya başlar; sonunda, gövdenin içinde küçük tünelcikler açarak, gitgide gelişir. Dolayısıyla, ölü gövde parçalanmış toprağa karışması kolaylaşmış olur.
Böcekler, kuşlar, asalak bitkiler, böylece toprağa yararlı olurlar. Buna karşılık, bahçelerimizde bize zararı dokunan böcekler de vardır.
Bahçesi olan herkes, yetiştirdiği çiçeklerin, sebzelerin, meyveların en iyi ürünü vermesini ister. Ne yazık ki, bir çoklarımız, meyvelerimizin kurtlandığını yapraklarda çeşitli hastalıklar belirdiğini görürüz. Örneğin, güllerimizi saran bitler, çiçekleri daha tomurcuk halindeyken mahveder.
