Türkiye’de atletizm ne zaman ortaya çıktı, ne kadar gelişti? Türkiye’de atletizmin tarihi gelişimi, tarihçesi özellikleri hakkında bilgi.
Türkiye’de Atletizmin Tarihçesi
Türkiye’ye atletizmi ilk sokan ve gelişmesi için çaba gösteren kişi, Galatasaray Lisesinin Fransız asıllı beden eğitimi öğretmeni Curel’dir. Curel 1870 yılında ilk idman Bayramı’nı düzenleyerek okulunun öğrencilerini Kâğıthane’ye götürmüştür. Burada koşu, atma, atlama yarışları yaptırarak başarılı olanlara ödüller vermiş ve o gün yenilen pilav sonraki yıllarda “pilav günü” geleneğine dönüşmüştür. Aynı yıllarda Robert Kolejinde de atletizm faaliyetlerine başlanmıştır. Türkiye’de gerçek anlamda atletizm 1896 yılında, İstanbul’daki Kurtuluş Kulübünde (Tatavla Kulübü) başlamıştır. Bu kulübün atletlerinden Constantin Devecis ve Çelebioğlu 1906 yılında Atina’da düzenlenen “Ara Olimpiyat Oyunları”na katılmıştır.
Kaynak: pixabay.com
İlk Türk atleti Çanakkale Savaşları’nda şehit düşen, aynı zamanda futbolcu olan Galatasaraylı Celâl ibrahim’dir. Bunu Şair Kazım ve Bedri Yıldırım izlemiştir. 1912’de Stockholm’de yapılan olimpiyat oyunlarına, Robert Koleji atletlerinden Vahram Papazyan ile Mıgıryan katıldı. 1. Dünya Savaşı sırasında atletizmde duraklama görüldü. Atletizmdeki bu sönük yılların başarılı isimleri olarak Silifkeli Şükrü Dölek, Halil Bey, Selâhattin Bey, Nurettin Otmar Savcı, Asım Bey ve Mesut Özok ön plâna çıkmıştır.
Atletizm Federasyonu
1922’de kurulan idman Cemiyetleri ittifakı’na katılan Atletizm Federasyonu, 13 Nisanda faaliyete geçmiş ve ilk ciddi atletizm yarışmaları başlamıştır. Bunu Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş, Kurtuluş ve Beyoğluspor’un yarışmalara getirdiği rekabet havası izlemiştir. Türk atletizm tarihinde ilk Türkiye Birinciliği yarışmaları 5 Eylül 1924’te Eskişehir’de yapılmış, aynı yıl Türkiye Atletizm Federasyonu IAAF’a üye olmuştur. 1924 Paris Olimpiyatları’na Burhan Felek başkanlığında katılan Türk atletleri varlık gösterememişlerdir. Bunun üzerine getirilen Alman Alexy Abrahams, Amerikalı Mr. Louis ve Macar Ratkai Gula isimli antrenörler Türk atletlerin eğitim ve gelişmelerinde önemli pay sahibi oldular.
Bu antrenörlerin eğitim çalışmalarıyla; Ömer Besim Koşalay, Rauf Hasağası, Adil Giray, Şeklp Engineri, Suat Hayri Ürgüplü, Haydar Aşan, Unvan Tayfunoğlu, Vildan Âşir Savaşır gibi atletler yetişmiş, özellikle Türkiye’nin ilk büyük atleti Ömer Besim Koşalay 13 yıl süren atletizm yaşamında 6 ayrı dalda 29 Türkiye rekoru kırmıştır. Bu atletleri Raif Emergen, Füruzan Tekil, Rıza Maksut İşman gibi atletler izlemiştir. ilk Türk bayan atletler ise 1926 yılında yapılan 50 metre branşında yarışan Neriman Tahsin, Emine Abdullah ve Mübeccel Hüsamettin’dir.
Kaynak: pixabay.com
Semih Türkdoğan
1930 yılında Atina’da yapılan Balkan Oyunları’nda, 100 m’de 11.1’lik derecesiyle 2. gelen Semih Türkdoğan gümüş madalya kazanmıştır. Bu madalya uluslararası yarışmalarda atletizm dalında Türkiye’nin kazandığı ilk madalyadır. Büyük bir atlet olan Semih Türkdoğan’ın 1935 yılında 100 metrede kırdığı 10.6’lık Türkiye rekoru tam 25 yıl kırılamamıştır. Bu yıllarda Mehmet Ali Aybar, Naili Moran, Cezmi Or, Cahit Önel, Çetin Şahiner, Muzaffer Baloğlu, Osman Çoşgül ve Doğan Acar-bey de uluslar arası düzeyde Türkiye’yi başarıyla temsil etmişlerdir. 1935 yılında istanbul’da yapılan Balkan Oyunları, Türkiye’de düzenlenen ilk uluslar arası organizasyondur. 1932 Balkan Oyunları’nda gülle atmada Veysi Emre,
1939 Balkan Oyunları’nda 100 m ve 200 m yarışlarında Muzaffer Baloğlu altın madalya kazanmışlardır. Bu dönemin en önemli Türk maratoncusu ise Şevki Koru olmuştur.
1940 yılında Türk atletler Balkan şampiyonluğunu kazanırken, futbolculuğun yanı sıra çok iyi bir atlet olan Melih Kotanca, şampiyonada 200, 400 ve 4×100 m’de birinci gelerek üç altın madalya birden elde etmiştir. Savaş sonrası yıllarda Türk atletlerin en parlak derecesini ise 1948 Londra Olimpiyatları’nda üç adım atlamada bronz madalya kazanan Ruhi Sarıalp elde etmiştir. Ruhi Sarıalp Londra Olimpiyatları’ndaki başarısının bir rastlantı olmadığını, 1950 yılında Avrupa Atletizm Şampiyonası’nda üç adım atlamada 14.53’lük derecesiyle üçüncü olarak kanıtlamıştır.
Ekrem Koçak
1955 yılında 800 metrede Akdeniz ve Balkanlar’ın en büyük atleti olan Ekrem Koçak, ordular arası yarışmalarda dünya şampiyonluğu kazanarak bir sezon içinde erişilmesi çok güç başarılara ulaşmıştır. Bunu Gül Çıray ve Muharrem Dalkılıç’ın başarıları izlemiştir. Olimpik alanda bir başka başarılı Türk atleti, 1986 Meksika Olimpiyatları’nda maratonda 2.25.18’lik derecesi ile 4. olan İsmail Akçay’dır. Aynı yıl Atina’da yapılan Balkan Oyunları’nda maraton koşan İsmail Akçay ve Hüseyin Aktaş’ın altın ve gümüş madalya kazanmaları bu dönemin önemli başarılarındandır.
1960’lı yıllarda başlayan duraklama döneminden sonra Türk atletizmi gerilemeye başlamış, 1970’lı yıllarda başarılar maraton ve kır koşularına kaymıştır. Maratonda Mehmet Terzi ve Veli Ballı, kır koşularında (kros) ise Mehmet Yurdadön dikkatleri çeken başlıca isimlerdendir. Bu dönemin en önemli başarısı, 1978 yılında Selânik’te yapılan Balkan Oyunları’nda, yüksek atlamada Ekrem Özdamar’ın 2.20’lik derecesiyle Türkiye rekorunu kırarak altın madalya kazanmasıdır.
Kaynak: pixabay.com
Semra Aksu
Dünya atletizmi spor bilimine koşut dev adımlarla ilerlerken Türk atletizmi hayli gerilerde kalmış, durgunluk 1980’li yıllarda da sürmüştür. Bu durgunluk dönemi Semra Aksu’nun 1983 Balkan ve 1987 Akdeniz Oyunları’nda elde ettiği ikincilik ve üçüncülük dereceleriyle, maratonda Mehmet Altun ve Mehmet Terzi’nin, krosta Necdet Ayaz’ın Türkiye’yi uluslar arası alanda başarıyla temsil etmeleriyle biraz olsun aşılmıştır. 1989-1994 arasında ise atletizmde atılımlar yapılmış, çok sayıda Türkiye rekoru kırılmıştır. 1993 yılında yapılan 38. Balkan Kros Şampiyonası’nda Türkiye 4 bireysel, 6 takım birinciliği kazanırken; Zeki Öztürk Balkan şampiyonu olmuştur. Aynı yarışmalarda, 1962 yılında Gül Çıray Akbaş’ın şampiyonluğundan sonra, bayanlarda ne ferdi, ne de takım şampiyonluğu bulunmayan Türkiye 3 takım birinciliği kazanmıştır. Aynı yıl Akdeniz Oyunları’nda Cihangir Demirel maratonda ikinci gelerek gümüş madalya elde etmiştir.
1994 yılı Ocak ayında Atina’da düzenlenen Balkan Salon Atletizm Şampiyonası’nda, güllede Ekrem Ay, üç adım atlamada Figen Karadağ bronz madalya elde ederken, Gülsün Durak bayanlar yüksek atlamada Avrupa yıldızlar rekorunu kırmıştır. Mart ayında Romanya’da yapılan Balkan Kros Şampiyonası’nda Türk atletleri 3 altın, 4 gümüş, 4 bronz madalya kazanmıştır. Yunanistan’ın Trikala kentinde düzenlenen Balkan Büyükler Atletizm Şampiyonası’nda, Türk atletleri 3 altın, 3 gümüş, 7 bronz madalya kazanırken, Türkiye erkekler ve bayanlarda takım hâlinde 4. olmuştur.
Gülsün Durak
Finlandiya’da yapılan Avrupa Gençlik Oyunları’nda yüksek atlamada Gülsün Durak, 5000 m’de Fecri idin altın madalya elde etmişlerdir. Ekim ayında İstanbul’da yapılan 16. Avrasya Maratonu’nda ilk kez bir bayan Türk atleti (Serap Aktaş) altın madalya kazanmıştır. 1995 yılı pistte, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de bol rekorlu bir yıl olmuştur. Atletizm 153 madalya ile en çok madalya kazanılan spor dalı olma özelliğini kazanırken, tüm kategorilerde 68 Türkiye rekoru kırılmıştır. Aynı yıl Türkiye Erkekler Takımı, Avrupa Milletler Kupası’nda birinci lige yükselmiştir. 1966 yılı Şubat ayında Atina’da yapılan Balkan Salon Atletizm Şampiyonası’nda Türk atletleri 1 altın (Öznur Dursun), 1 bronz (Aksel Gürcan) madalya kazanmıştır.
400 m yarışmalarında Öznur Dursun 53.81’lik derecesi ile altın madalya kazandı. Salonda Balkan şampiyonu olan ilk bayan Türk atlet unvanını da elde etmiştir. 1997 yılının Temmuz ayında Yunanistan’ın başkenti Atina’da yapılan Balkan Atletizm Şampiyonası’nda toplam 10 madalya ve 3 Türkiye rekoru kırarak dönen Türkiye Atletizm Millî Takımı büyük bir başarı elde etmiş, 100 m bayanlarda Aksel Gürcan Balkan şampiyonu olmuştur. 2000’de Eşref Apak çekiç atmada dünya gençler şampiyonu olmuş, Süreyya Ayhan Sydney Olimpiyatları’nda yarı final koşmuştur. Orta mesafe atletlerinden Ayhan’ın 2002’de kazandığı Avrupa şampiyonluğu, Türk atletizm tarihinde alınan İlk Avrupa birinciliğidir. Ayrıca Ayhan, Dünya Kupası’nda, Türkiye’yi Avrupa kıtası adına temsil etmiş ve birinci olmuştur.
2002 yılında yapılan Dünya Dağ Koşusu’nda Türkiye genç bayanlar takımı, takım hâlinde birinci olmuştur. 2002 aralık ayında yapılan Avrupa Kros Şampiyonası’nda, bayanlarda Elvan Abeylegesse ve genç erkeklerde Halil Aktaş üçüncülük elde etmişlerdir.
Süreyya Ayhan
2003 yılında Süreyya Ayhan, Bayanlar Dünya Şampiyonası’nda 800 m’de 2.05.92,1500m’de 3.59.04’lük derecelerle birinci olmuştur. Süreyya Ayhan, Golden Lig (Golden League) 1500 m yarışlarında, Brüksel’de 3.55.33, Zürih’te 3.55.60, Berlin’de 3.59.58’lik dereceleriyle ilk sırada yer almıştır. Koşuyu ilk metrelerden itibaren zorlamaya başlayan ve yarış boyu sürdürdüğü temponun yüksekliği sonucu diğer atletlerle arasında oluşan 50-100 m’llk farkı yarış sonuna dek koruyan Ayhan, dünya spor kamuoyu tarafından birinci olmasının beklendiği Paris’teki Dünya Şampiyonası 1500 m finalinde, dönemsel bir rahatsızlığı yüzünden kendi stili yerine, son 100 metre sprintine dayalı klâsik stilde koşunca ikinci olmuştur. Bu dönemde yıldızı parlayan diğer Türk atleti Elvan Abeylegesse ise
2003 yılında Avrupa Kros Şampiyonası’nda 3150 m’de, Avrupa Gençler Şampiyonası’nda 5000 ve 3000 m’lerde, Avrupa 23 Yaş Altı Şampiyonası’nda 5000 m’de 1. olmuş, Paris’teki Dünya Şampiyonası’nda 5000 m’de 5.lik elde etmiştir.
Elvan Abeylegesse
2004 Haziranında Norveç’in Bergen kentinde düzenlenen Altın Lig Atletizm Yarışları’nda Elvan Abeylegesse, 5000 m’de 7 yıldır kırılamayan Çinli Bo Jiang’a ait dünya rekorunu 14.24.68’ük derecesiyle 3.41 saniye geliştirdi. Temmuz ayında 59. Balkan Şampiyonası İstanbul’da yapıldı. Şampiyonayı Türkiye, bayanlarda Romanya’nın ardından 134 puanla ikinci; erkeklerde ise Yunanistan ve Romanya’nın ardından 133 puanla 3. sırada tamamladı.
