Türkiyenin Yüzey Şekilleri, Dağlar, Ovalar, Irmaklar ve Göller

0
Advertisement

Türkiye’nin yüzey şekilleri nelerdir? Türkiye’de bulunan dağlar, ovalar, ırmaklar, göller nelerdir? Hakkında bilgi.

Türkiye Fizik Haritası

Türkiye’nin Yüzey Şekilleri; Türkiye, batıda Pireneler’den başlayıp doğuda Himalayalar’a kadar uzanan Alp kıvrım kuşağı üzerindedir. Bu büyük kıvrım kuşağının Türkiye’ye rastlayan kesiminin oluşmasında, kuzeydeki Rusya-Sibirya eski kütleleriyle güneyindeki Afrika-Arabistan eski kütleleri önemli rol oynamıştır. Ülkenin bugünkü yüzey şekillerinin ana çizgilerinin belirmesinde kuzey ve güneyde Alp kıvrımlarına ait sıradağların (Kuzey Anadolu ve Toros Dağları) bu dağ sıralarının arasında yer alan eski kütleler (Menderes, Kızılırmak, Bitlis) rol oynamıştır.

Dağlar ve Ovalar.

Yüzey şekilleri çeşitlilik gösteren Türkiye, yüksek bir ülkedir (ortalama yükselti 1.130 m). Çeşitli yükselti basamaklarına göre ülke topraklarının dağılışı şöyledir: 0-250 m arasındaki yükseltiler, Türkiye yüzölçümü % 8’ini, 250-500 m arasındaki yükseltiler % 9.5’unu, 500-1.000 m arasındaki yükseltiler % 27’sini, 1.000-1.500 m arasındaki yükseltiler % 30’unu, 1.500-2.000 m arasındaki yükseltiler % 15.5’ini, 2.000 m’den yüksek alanlar ise % 10’unu oluşturur. Bu değerlerden anlaşılacağı gibi, Türkiye topraklarının yandan çoğunun (% 55.5) yükseltisi 1.000 m’nin üstündedir. 0.250 m arasındaki yükseltiler, ülkemizin kıyı bölgelerini 250-500 m arasındaki yükseltiler, kıyı bölgeleri gerisindeki ovalık ve tepelik alanları, 500-1.000 m arasındaki yükseltiler, ovalık alanlardan dağ sıralarına geçiş alanlarını belirler. Ülkemizde coğrafya bölgeleri içinde en geniş alanı kaplayan İç Anadolu Bölgesi’nin ortalama yükseltisi 1.000 m’nin, Doğu Anadolu Bölgesi 1.500 m’nin üstündedir (yükselti batıdan doğuya doğru artar).

Türkiye’deki Dağların İsimleri ve Özellikleri İçin Tıklayın

Başlıca yer şekillerini; birbirine koşut uzanan dağ sıraları, kırık hatları boyunca bir birini izleyen sönmüş yanardağlar, kimi tek dağlar, vadilerle derinlemesine yarılmış yayla düzlükleri, iç kısımlardaki büyük ovalar ve ırmak ağızlarında ya da vadiler boyunca uzanan verimli alüvyonlu ovalar oluşturur. Kuzey ve güney kenarları boyunca, batı-doğu doğrultusunda uzanan dağ sıralan yer alır. Kuzeyde, Karadeniz kıyılarına koşut uzanan dağlar Kuzey Anadolu Dağları; güneyde, Akdeniz kıyılarıyla aynı yönde uzanan dağlar da Toros Dağları olarak adlandırılır. İç kesimlerdeki yüksek düzlüklerle birbirinden ayrılan bu dağlar, doğuda birbirine yaklaşık sıkışık ve yükselerek Doğu Anadolu Bölgesi’nin daha yüksek ve dağlık görünüm almasına yol açar. Kıyılara dik yönde uzanan batıdaki dağlar ise, Karadeniz Dağları’na ve Toroslar’a oranla fazla yüksek olmadıkları gibi sürekli değildir. Buradaki dağlar, kırık hatları boyunca uzanan ve birer çöküntü alanına rastlayan ovalarla birbirlerinden ayrılır.

Advertisement
Ağrı Dağı

Ağrı Dağında otlayan hayvan sürüleri…

Irmaklar.

Türkiye’de ırmak havzalarını ayıran su bölümü çizgisi, kabaca kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. Bu çizginin doğusunda kalan ırmaklar Fırat, Dicle, Basra Körfezi’ne ve Hazar Denizi’ne (Aras, Kura); batısında kalan ırmaklar Karadeniz’e (Sakarya, Filyos, Kızılırmak, Yeşilırmak, Doğankent, Çoruh); Marmara Denizi’ne (Susurluk); Ege Denizi’ne (Meriç, Bakırçay, Gedik, Küçük Menderes, Büyük Menderes) ve Akdeniz’e (Aksu, Manavgat Çayı, Göksu, Tarsus Çayı, Seyhan, Ceyhan, Asi) dökülür. Türkiye’deki ırmakların akaçlama havzalarının başlıcaları, Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi, Marmara Denizi, Hazar Denizi ve Basra Körfezi havzalarıyla İç Anadolu ve Van Gölü kapalı havzalarıdır. Bunlardan Karadeniz Havzası Türkiye topraklarının % 31.5’ini, Basra Körfezi Havzası % 23.5’ini, Akdeniz Havzası % 13’ünü, Ege Denizi Havzası % 10.5′ ini, Marmara Denizi Havzası % 3.5’ini ve kapalı havzalar (İç Anadolu ve Van Gölü havzaları) % 13.5’i kaplar.

Yurdumuzdaki Akarsular ve Döküldükleri Denizler İçin Tıklayın

Çoruh Nehri

Çoruh Nehri

Göller.

Türkiye’de çeşitli büyüklükte, suyu tuzlu ya da tatlı, birçok göl vardır. Bunların kapladığı alan 9.200 kilometrekareyi geçer. Göllerin oluşumu çok çeşitlidir. Kimileri tektonik olaylar sonucu, çöküntü ve çukur alanlardan suların birikmesiyle oluşmuştur. Marmara Bölgesi’ndeki Manyas, Sapanca-Ulubat İznik gölleriyle Göller Bölgesi’ndeki Beyşehir, Eğirdir, Acıgöl, Burdur gölleri, bu biçimde oluşmuştur. Türkiye’nin en büyük gölü olan Van Gölü de tektonik olaylar sonucu oluşan geniş bir çukurluğun önünün, Nemrut Yanardağı’nın yığdığı lavlarla tıkanmasıyla ortaya çıkmıştır.

Akdamar Adası - Van Gölü

Akdamar Adası – Van Gölü

Kimi göller eski yanardağ kraterleri içinde (Nemrut Gölü), kimileri de dağların yüksek kesimlerinde buzul aşındırmasının yol açtığı çanaklarda suların toplanmasıyla oluşmuştur. Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu ve ülkenin iç bölümlerindeki yüksek dağlar üzerinde çok sayıda buzul gölü vardır. Batı ve Orta Toroslar üzerindeki Kestel, Elmalı Söğüt; Avlan golleriyle, iki büyük göl ovanın (polye) birleşmesiyle (kuzeyde Hoyran, güneyde Eğridir) oluşan Eğridir, Beyşehir, Kovada ve Suğla bu tür göllerdendir. Türkiye’deki göllerin bir bölümü körfezlerin ağzındaki kıyı oklarının körfezi kapaması sonucu oluşur. (Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece gölleri). Bir bölüm gölde, geniş vadi ağızlarının kum ve çakıl gibi maddelerle kapanmasıyla oluşur (Bafa Gölü).

Türkiye’de Cumhuriyet döneminde, hem enerji elde etmek, hem de sulamada yararlanmak ve çevreyi taşkınlardan korumak için, çok sayıda baraj yapılmıştır. Bunların en büyüğü 675 km2 alan kaplayan ve ülkenin üçüncü büyük gölü durumuna gelen, Fırat Irmağı üzerindeki Keban, Gediz Irmağı üzerindeki Demirköprü; Büyük Menderes’in Akçay kolu üzerindeki Kemer; Sakarya Irmağı üzerindeki Sanyar, Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı; Seyhan Irmağı üzerindeki Seyhar, Dicle Irmağı üzerindeki Devegeçidi, Fırat üzerinde Atatürk ve Karakaya baraj gölleridir.

Türkiye’nin Gölleri ve Özellikleri İçin Tıklayın

Advertisement

Türkiye, doğal koşullar ve beşeri özellikler dikkate alınarak 7 coğrafya bölgesine ayrılmıştır. Bu bölgelerin dördü (Karadeniz Bölgesi, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi) ülkeyi çevreleyen denizlerin kıyısında uzanır ve bu denizlerin adlarıyla anılır. Ülkenin iç bölümlerinde yer alan üç bölgeyse adlarını Anadolu’dan alır (İç Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi).

Türkiye Bölgeler Haritası

Türkiye Bölgeler Haritası

Yüzey şekilleri, iklim bitki örtüsü, nüfus ve ekonomik etkinlikler bakımından çeşitlilik gösteren bu bölgeler, ayrıca kendi aralarında bölümlere ayrılır:
  • Karadeniz Bölgesi: Batı Karadeniz Bölümü, Orta Karadeniz Bölümü, Doğu Karadeniz Bölümü.
  • Marmara Bölgesi: Istıranca Bölümü, Çatalca-Kocaeli Bölümü, Ergene Bölümü, Güney Marmara Bölümü.
  • Ege Bölgesi: Ege Bölümü, İç Batı Anadolu Bölümü.
  • Akdeniz Bölgesi: Antalya Bölümü, Adana Bölümü.
  • İç Anadolu Bölgesi: Yukarı Sakarya Bölümü, Orta Kızılırmak Bölümü, Yukarı Kızılırmak Bölümü, Konya Bölümü.
  • Doğu Anadolu Bölgesi: Yukarı Fırat Bölümü, Yukarı Murat-Van Bölümü, Erzurum-Kars Bölümü, Hakkâri Bölümü.
  • Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Orta Fırat Bölümü, Dicle Bölümü.


Leave A Reply